ولایت قهری چیست؟🚼 تفاوت ولایت قهری با حضانت!👪
یکی از وظایف اساسی و مهم پدر و مادر، مراقبت و نگهداری فرزندان است. وقتی زوجین تصمیم به داشتن فرزند میگیرند، باید به این مسئولیت پرداخته و مراقبت از فرزند خود را به عهده بگیرند. در ولایت قهری، ارتباط بین والد و فرزند به طور کامل قطع شده است و فرزند ممکن است در معرض خسارت های روانی و اجتماعی قرار گیرد. اما در حالی که در حالت حضانت فرزند، والدین مسئولیت کاملی نسبت به تربیت و پرورش فرزندان دارند و سعی می کنند از در همه حالات از کودک خود مراقبت کنند. به عبارت دیگر، ولی قهری به عدم توجه بالقوه و نقص در نقش والدین نسبت به فرزندان اشاره دارد، در حالی که حضانت فرزند به معنای داشتن تمامیت و تعهد والدین نسبت به پرورش فرزندان است. این دو مفهوم از هم متمایز هستند و تأثیرات گوناگونی بر روی زندگی و رشد فرزندان می توانند داشته باشند. در این مقاله به بررسی مفهوم ولی قهری، اشخاص واجد شرایط، نحوه شکایت از ولی قهری و تفاوت میان ولایت قهری و حضانت می پردازیم.
ولی قهری کیست؟
ولی قهری، شخصی است که به طور قهری و بدون نیاز به حکم دادگاه، ولایت (سرپرستی) بر صغیر یا مجنون را بر عهده دارد. ولایت قهری شامل اداره امور مالی و غیرمالی شخص تحت ولایت، مانند اموال، ازدواج، طلاق و غیره میشود. در صورتی که والدین کودک در قید حیات نباشند، ولایت قهری، یعنی پدر یا جد پدری، میتوانند فرزند را تحت ولایت خود قرار دهند و یک وصی برای اداره و نگهداری از او تعیین کنند. اما اگر پدر یا جد پدری زنده باشند، هیچکدام از آنها نمیتوانند برای فرزند وصی تعیین کنند. اگر پدر یا جد پدری میخواهند بعد از فوت خود وصی ای را تعیین کنند، باید در شرایط خاصی که مشروط به فوت دیگری است، این امر را انجام دهند. در نتیجه، تا زمان زنده بودن پدر یا جد پدری، نوبت به وصی نمیرسد.
برای ادراک بهتر موضوع حضانت کلیک کنید!
ولی قهری موظف است اموال شخص تحت ولایت را اداره کند و در حفظ و نگهداری آنها بکوشد. او همچنین باید در معاملات مربوط به اموال شخص تحت ولایت، مصلحت او را رعایت کند. ولی قهری موظف است شخص تحت ولایت را تربیت کند و در نگهداری او بکوشد. او باید زمینه تحصیل و آموزش او را فراهم کند و در تامین نیازهای او از جمله خوراک، پوشاک، مسکن و بهداشت تلاش کند. ولی قهری در کلیه امور مربوط به شخص تحت ولایت، نماینده قانونی او محسوب میشود. او میتواند در دعاوی حقوقی به جای شخص تحت ولایت اقامه دعوا کند یا به دعاوی مطرح شده علیه او پاسخ دهد.
شرایط ولی قهری چیست؟
ولی قهری باید از اقربای نسبی شخص تحت ولایت باشد. در صورت فوت یا فقدان هر یک از اشخاص واجد شرایط ولایت قهری، نفر بعدی در ترتیب اولویت، ولی قهری شخص تحت ولایت خواهد بود. وقتی که هیچ یک از اشخاص واجد شرایط ولایت قهری زنده نباشند یا صلاحیت حضانت را نداشته باشند، دادگاه با رعایت مصلحت کودک، حضانت او را به یکی از اشخاص واجد شرایط به عنوان حضانت فرعی واگذار میکند. برای آشنایی بیشتر شما به برخی از شرایط کلی ولی قهری میپردازیم از جمله:
- بلوغ: ولی قهری باید بالغ (15 سال تمام برای دختران و 18 سال تمام برای پسران) باشد.
- سلامت عقل: ولی قهری باید عاقل باشد.
- صلاحیت اخلاقی: ولی قهری باید از نظر اخلاقی مورد تأیید باشد.
- عدم اعتیاد به مواد مخدر: ولی قهری نباید به مواد مخدر یا سایر مواد روانگردان اعتیاد داشته باشد.
- عدم سوء پیشینه: ولی قهری نباید سوء پیشینه کیفری داشته باشد.
تفاوت میان ولی قهری و حضانت در چیست؟
در ولایت قهری، شخص ولایتگذار (والی) به صورت موقت و تا زمانی که ولایتی را بر مجنون یا صغیر دارد، حقوق و مسئولیتهایی همچون مراقبت، مدیریت اموال و تصمیمگیری در موارد مهم مانند درمان و تحصیل فرزندان تحت ولایت را بر عهده دارد.
حضانت به معنای نگهداری و تربیت فرزند صغیر است و میتواند قهری یا فرعی باشد. همیشه به طور خودکار حضانت قهری به یکی از والدین (مادر تا 7 سالگی و پدر پس از آن) و سپس به ترتیب به پدربزرگ پدری، مادر بزرگ پدری و … تعلق میگیرد. حضانت فرعی نیز توسط دادگاه به یکی از اشخاص واجد شرایط واگذار میشود. در ادامه به بررسی بیشتر تفاوتهای اصلی ولی قهری و حضانت فرزند اشاره شده است از جمله:
- موضوع: ولایت قهری ناظر بر اداره امور مالی و غیرمالی شخص تحت ولایت است، در حالی که حضانت فقط به نگهداری و تربیت فرزند مربوط میشود.
- نحوه واگذاری: ولایت قهری به طور قهری و بدون نیاز به حکم دادگاه به یکی از اشخاص واجد شرایط واگذار میشود، در حالی که حضانت فرعی توسط دادگاه به یکی از اشخاص واجد شرایط واگذار میشود.
- اولویت: در حضانت قهری، مادر تا 7 سالگی و پدر پس از آن اولویت را دارند، در حالی که در حضانت فرعی، دادگاه با رعایت مصلحت کودک، حضانت او را به یکی از اشخاص واجد شرایط واگذار میکند.
- امکان سلب: ولایت قهری در شرایطی مانند سوء استفاده ولی قهری از اختیارات خود، قابل سلب است، در حالی که حضانت نیز در شرایطی مانند عدم صلاحیت حضانتدار، قابل سلب است.
اشخاص واجد شرایط ولایت قهری!
حق ولایت به طور قهری و بدون نیاز به حکم دادگاه به ولی قهری تعلق میگیرد و تا زمانی که شخص تحت ولایت به سن رشد (بلوغ و عقل) برسد، ادامه پیدا میکند. طبق قانون مدنی ایران، اشخاص واجد شرایط ولایت قهری به ترتیب اولویت عبارتند از:
- پدر: پدر تا زمانی که در قید حیات باشد، ولی قهری فرزند خود است.
- مادر: مادر تا زمانی که در قید زوجیت شوهر باشد، ولی قهری فرزند خود است.
- جد پدری: در صورت فوت پدر یا طلاق یا بذل حق حضانت توسط مادر، پدربزرگ پدری ولی قهری فرزند خود میشود.
- مادر بزرگ پدری: در صورت فوت پدربزرگ پدری، مادر بزرگ پدری ولی قهری فرزند خود میشود.
- پدر بزرگ مادری: در صورت فوت مادر بزرگ پدری، پدر بزرگ مادری ولی قهری فرزند خود میشود.
- مادر بزرگ مادری: در صورت فوت پدر بزرگ مادری، مادر بزرگ مادری ولی قهری فرزند خود میشود.
- خویشاوندان ذکور نسبی: در صورتی که هیچ یک از اشخاص فوق زنده نباشند یا صلاحیت حضانت را نداشته باشند، دادگاه با رعایت مصلحت کودک، حضانت او را به یکی از خویشاوندان ذکور نسبی که به ترتیب به آنها اشاره میشود، با رعایت تقدم پدری و مادری واگذار میکند:
- عمو
- دایی
- عموزاده
- داییزاده
- وصی منصوب برای حضانت: در صورتی که شخصی برای حضانت فرزند وصیت شده باشد، پس از فوت ولی قهری، وصی منصوب ولی قهری فرزند میشود.
در نهایت، باید توجه داشت که هر مورد باید به طور جداگانه بررسی شود و دادگاه با در نظر گرفتن مصلحت کودک، در مورد حضانت و ولایت او تصمیمگیری میکند. در مورد فرزندان نامشروع، ولایت قهری به مادر تعلق دارد. در مورد فرزندان حاصل از تلقیح مصنوعی، ولایت قهری به زوج تعلق دارد.
نحوه شکایت از ولی قهری چگونه است؟
در شرایطی که ولی قهری از وظایف خود سوء استفاده کند یا به ضرر شخص تحت ولایت خود عمل کند، میتوان از او شکایت کرد. در صورتی که ولی قهری از اموال شخص تحت ولایت خود سوء استفاده کند، به ضرر او معامله کند یا اموال او را به نفع خود تصاحب کند، میتوان از او شکایت کرد یا در صورتی که ولی قهری از وظایف خود در قبال شخص تحت ولایت خود، مانند تربیت، نگهداری و تامین نیازهای او، خودداری کند، میتوان از او شکایت کرد. همچنین وقتی که ولی قهری اقداماتی انجام دهد که خلاف قانون باشد، مانند ازدواج اجباری شخص تحت ولایت، طلاق بدون رضایت او یا سفر بدون اجازه به خارج از کشور، میتوان از او شکایت کرد.
برای شکایت از ولی قهری باید به مراجع قضایی، مانند دادگاه خانواده، مراجعه کرد. در هنگام شکایت، باید مدارک و مستنداتی دال بر سوء استفاده یا قصور ولی قهری ارائه کرد. دادگاه پس از بررسی مدارک و شواهد، در صورت اثبات سوء استفاده یا قصور ولی قهری، حکم مقتضی را صادر میکند. در صورت اثبات سوء استفاده یا قصور ولی قهری، دادگاه میتواند اقداماتی مانند سلب ولایت قهری، تعیین قیم یا ناظر برای شخص تحت ولایت، و مجازات ولی قهری را انجام دهد.
آیا می توان برای مادر ولایت قهری قائل شد؟
در قانون مدنی ایران، ولایت قهری به طور اولیه به پدر تعلق دارد. مادر تا زمانی که در قید زوجیت شوهر باشد، در کنار پدر، ولی قهری فرزند خود محسوب میشود. اما پس از فوت پدر یا طلاق یا بذل حق حضانت توسط مادر، ولایت قهری به پدربزرگ پدری و سپس به ترتیب به مادر بزرگ پدری، پدر بزرگ مادری و مادر بزرگ مادری میرسد و مادر در این مراحل حق ولایت قهری ندارد. در سالهای اخیر، بحثهایی در مورد لزوم بازنگری در قوانین مربوط به ولایت قهری و اعطای حقوق بیشتر به مادران در این زمینه مطرح شده است.
برخی از کارشناسان معتقدند که مادران نیز باید به طور مساوی با پدران از حق ولایت قهری برخوردار باشند. اما برخی دیگر معتقدند که حفظ نظم و ثبات در خانواده ایجاب می کند که ولایت قهری به طور اولیه به پدر تعلق داشته باشد و مادر فقط در شرایط خاص این حق را به دست آورد.
قانون حمایت از خانواده مصوب 1391 تا حدودی در جهت افزایش حقوق مادران در زمینه حضانت و ولایت قهری گام برداشته است. این قانون در ماده 6 مقرر میدارد که “مادر یا هر شخصی که حضانت طفل یا نگهداری شخص محجور را به اقتضاء ضرورت بر عهده دارد، حق اقامه دعوی برای مطالبه نفقه طفل یا محجور را نیز دارد.” همچنین در ماده 11 این قانون آمده است که “در صورت فوت پدر و یا طلاق و بذل حق حضانت توسط مادر، هرگاه مادر صلاحیت حضانت فرزند را داشته باشد، حضانت به او تعلق میگیرد.” با وجود این، هنوز هم در قوانین ایران، ولایت قهری به طور مستقیم و قهری به مادر تعلق ندارد و او فقط در شرایط خاص می تواند این حق را به دست آورد. به این شرایط در زیر اشاره شده است از جمله:
- در صورتی که هیچ یک از اشخاص واجد شرایط ولایت قهری زنده نباشند یا صلاحیت حضانت را نداشته باشند، دادگاه با رعایت مصلحت کودک، حضانت او را به یکی از خویشاوندان ذکور نسبی که به ترتیب به آنها اشاره میشود، با رعایت تقدم پدری و مادری واگذار میکند. در این حالت، مادر در اولویت اول بعد از خویشاوندان ذکور نسبی قرار دارد و می تواند حضانت و در نهایت ولایت قهری فرزند خود را به دست آورد.
- در صورتی که پدر به دلیل جنون، اعتیاد به مواد مخدر یا سایر علل، صلاحیت سرپرستی فرزند خود را نداشته باشد، دادگاه می تواند ولایت قهری را از او سلب کند و به مادر واگذار نماید.
- در برخی موارد خاص، مانند زمانی که پدر ناشناخته باشد یا از فرزند خود سلب حضانت شده باشد، مادر می تواند با حکم دادگاه ولایت قهری فرزند خود را به دست آورد.
کلام غایی
خوشبختی و پیشرفت جامعه بستگی به نگهداری صحیح و آموزش مناسب کودکان دارد. از این رو، مسئله حضانت به عنوان یک موضوع مستقل در حقوق خانواده مورد توجه قرار گرفته و اهمیت آن وقتی دو برابر میشود که زوج تصمیم به طلاق میگیرند و مسئولیت حضانت فرزندانشان به میان میآید. باید گفت که نهاد ولایت قهری از اهمیت زیادی در نظام حقوقی ایران برخوردار است و نقش مهمی در حمایت از افراد زیر سن قانونی یا فاقد اهلیت ایفا میکند. با این حال، این نهاد خالی از اشکال نیست و در برخی موارد، حقوق مادران و سایر اشخاص واجد شرایط ولایت قهری نادیده گرفته میشود.قانونگذار باید با اصلاح قوانین و مقررات مربوط به ولایت قهری، حقوق تمام اشخاص واجد شرایط را به طور کامل و برابر در نظر بگیرد و زمینه را برای حمایت هرچه بهتر از افراد زیر سن قانونی یا فاقد اهلیت فراهم کند. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف ولی قهری از جمله اشخاص واجد شرایط، تفاوت ولایت قهری با حضانت و غیره پرداختیم.