پرداخت مهریه یکی از مهمترین تعهدات مالی مرد در قبال همسرش محسوب می‌شود. این موضوع از چنان اهمیتی برخوردار است که در صورت عدم توان مالی مرد در پرداخت مهریه، پیامدهای حقوقی متعددی برای مرد در نظر گرفته شده است. با این حال، گاهی اوقات شرایط و موقعیت‌های خاصی پیش می‌آید که مرد به دلایل مختلف از جمله مشکلات مالی و اقتصادی، قادر به پرداخت یکجای مهریه نخواهد بود. در چنین شرایطی، قانون راهکارها و تمهیداتی را پیش‌بینی کرده است تا از یک سو، حقوق زن در دریافت مهریه تضییع نگردد و از سوی دیگر، فشار بیش از حد بر مرد وارد نشود. عدم پرداخت مهریه، موضوعی است که می‌تواند ریشه در عوامل مختلفی داشته باشد؛ از بیکاری و کاهش درآمد گرفته تا هزینه‌های سرسام‌آور زندگی و حتی مدیریت نادرست مالی. در ادامه این مقاله، به بررسی کامل شرایط و قوانین مربوط به عدم توان پرداخت مهریه همسرش خواهیم پرداخت.
انواع مهریه!
انواع مهریه در قانون پیش‌بینی شده است تا با توجه به شرایط و وضعیت خاص زوجین، عدالت و انصاف در پرداخت آن رعایت گردد. این انواع عبارتند از:
- مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، توانایی مالی و استطاعت مرد برای پرداخت آن، اهمیت ویژه‌ای دارد. دادگاه پس از بررسی دقیق وضعیت مالی و شرایط شوهر، حکم را صادر می‌نماید. چنانچه به این نتیجه برسد که عدم توان مالی مرد در پرداخت مهریه او را تحت فشار قرار قرارداده و از الزام وی به پرداخت مهریه عندالاستطاعه خودداری می‌کند.
- مهریه عندالمطالبه: در این حالت، میزان مهریه در زمان انعقاد عقد نکاح و پیش از جاری شدن صیغه، تعیین می‌گردد. پس از آن، شوهر ملزم به پرداخت کامل مهریه به زوجه می‌باشد. اگر مرد از تمکن مالی لازم برخوردار باشد، باید مهریه را به طور کامل پرداخت نماید. اما در غیر این صورت، امکان دادخواست اعسار از عدم پرداخت مهریه برای او وجود دارد. در چنین شرایطی، اگر دادگاه با پرداخت اقساطی موافقت کند، مهریه در زمان طلاق معادل 110 سکه تعیین خواهد شد.
- مهرالمتعه: این نوع مهریه در شرایطی پرداخت می‌شود که در زمان عقد، مهریه‌ای برای زن مشخص نشده باشد و در عین حال، زوجین قبل از طلاق، رابطه جنسی نداشته باشند. در این موارد، براساس وضعیت مالی شوهر، میزانی از مهریه به زوجه پرداخت خواهد گردید.
- مهرالمثل: طبق ماده 1091 قانون مدنی، در این حالت، دادگاه وضعیت زندگی و شرایط زن و مرد را مورد بررسی قرار می‌دهد و بر اساس آن، میزان مهریه‌ای که باید پرداخت شود را تعیین می‌نماید.
- مهرالسمی: در این حالت، زن می‌تواند مقدار معین و مشخصی از مهریه را درخواست نماید که طبق قانون، این میزان معادل 110 سکه خواهد بود.
این تنوع در انواع مهریه، به منظور تامین عدالت و انصاف در پرداخت آن و با در نظر گرفتن شرایط متفاوت زوجین، توسط قانون‌گذار پیش‌بینی شده است. دادگاه با مطالعه دقیق پرونده و بررسی جوانب مختلف آن، نوع و میزان مهریه را تعیین می‌نماید تا از این طریق، حقوق هر دو طرف به نحو احسن تامین گردد.
شرایط تقسیط و تعدیل مهریه در صورت عدم تمکن مالی مرد
می‌دانید که مهریه، مالی است که در زمان انعقاد عقد نکاح، از سوی شوهر به زن تعلق می‌گیرد و شوهر متعهد به پرداخت آن می‌شود. این مال می‌تواند به‌صورت نقد باشد؛ یا به‌شکل سکه، طلا، و یا سایر اموال منقول و غیر‌منقول. اما گاهی شرایطی پیش می‌آید که موضوع عدم توان مالی مرد در پرداخت مهریه برقرار است.
در چنین مواقعی، با درخواست اعسار از جانب شوهر، و نظر دادگاه، مهریه به‌صورت اقساط تقسیم می‌شود تا بتواند آن را طی اقساط معین به زوجه پرداخت نماید. در گذشته، امکان تقسیط مهریه وجود نداشت؛ اما در حال حاضر، ارزش آن براساس نرخ روز بررسی و ارزیابی می‌گردد. یعنی اگر پس از ارائه‌ی دادخواست اعسار توسط شوهر، و تعیین شرایط پرداخت، او همچنان قادر به ایفای تعهد نبود، می‌توانست درخواست تعدیل و تقسیط مهریه را مطرح کند تا شرایط اقساط به‌نفع او تغییر یابد.
اما در برخی موارد، زوجه ناگزیر خواهد بود در چنین شرایطی، بار اثبات معسر بودن شوهر را بر دوش بکشد تا بتواند نداری و عدم توان پرداخت مهریه را رد کند و از این طریق، درخواستش را نپذیرد. این روند قانونی، با هدف تسهیل در پرداخت مهریه و جلوگیری از بروز اختلافات و مشکلات بین زوجین طراحی شده است.
نحوه تقسیط مهریه به چه صورت است؟
نحوه تقسیط مهریه فرآیندی است که در آن، قاضی دادگاه با در نظر گرفتن میزان مهریه، وضعیت مالی شوهر، دفاعیات همسر و سایر جنبه‌های پرونده، تصمیم می‌گیرد که مهریه چگونه و طی چه دوره‌های زمانی به صورت اقساط پرداخت شود. این تصمیم‌گیری کاملاً موردی و براساس شرایط خاص هر پرونده انجام می‌پذیرد؛ زیرا میزان و نحوه تقسیط مهریه برای هر فرد متفاوت خواهد بود.
پس از صدور حکم تقسیط از سوی قاضی، اگر شوهر از پرداخت اقساط خودداری کند، همسر می‌تواند در دادگاه خانواده شکایت کند. در این صورت، مهریه از حالت اقساط خارج شده و به صورت “حال” درمی‌آید. به این معنی که دیگر امکان تقسیط وجود نخواهد داشت و شوهر ملزم خواهد بود که کل مهریه را یکجا پرداخت نماید.
این فرآیند قانونی به منظور حمایت از حقوق زن و تضمین پرداخت مهریه طراحی شده است. با این حال، قاضی با توجه به شواهد و مستندات ارائه شده از سوی طرفین، تصمیم نهایی را در خصوص نحوه و میزان تقسیط اتخاذ می‌کند تا از عدالت و انصاف در قضاوت اطمینان حاصل شود.
فرار از حکم جلب مهریه!
مسئله فرار از حکم جلب پس از مطالبه مهریه از سوی زوجه، موضوعی پیچیده و دشوار در پرونده‌های حقوقی است که نسبت به پرونده‌های کیفری، از درجه سختی بیشتری برخوردار می‌باشد. در چنین شرایطی، زن باید صبر پیشه کند و پس از به اجرا گذاشتن حکم مربوط به دریافت مهریه، تقاضای صدور حکم جلب برای همسر خود را از دادگاه مطرح نماید. زیرا صدور چنین حکمی در مراحل اولیه، امکان‌پذیر نیست و باید فرآیند قانونی طی شود.
براساس قوانین موجود، چنانچه مردی از پرداخت مهریه به همسرش امتناع ورزد، زن می‌تواند با استناد به همین قانون، مهریه خود را مطالبه و به اجرا بگذارد. سپس برای وصول آن، درخواست حکم بازداشت همسر را از دادگاه تقاضا نماید؛ چرا که عدم پرداخت مهریه، جرم محسوب شده و پیگرد قانونی را در پی خواهد داشت. در چنین مواردی، مرد بازداشت می‌گردد تا درخواست اعسار و عدم توانایی مالی وی توسط قاضی دادگاه مورد بررسی قرار گیرد.
پس از آن، جلسه دادگاهی با حضور زوجین و شهود برگزار می‌شود تا میزان دقیق مهریه‌ای که باید توسط مرد پرداخت گردد، مشخص گردد. در این جلسه، امکان درخواست تقسیط مهریه و اثبات معسر بودن مرد نیز وجود دارد تا در صورت احراز شرایط، مهریه به صورت اقساط پرداخت شود. همچنین، زوجه می‌تواند هرگونه اطلاعاتی در خصوص اموال پنهان شده یا انتقال یافته از سوی همسر را به دادگاه ارائه نماید تا از این طریق، امکان فرار وی از پرداخت مهریه را محدود سازد.
انواع قرار جلب کدام است؟
درخصوص قرار جلب، دو حالت متفاوت وجود دارد گاهی اوقات، قاضی دادگاه در جریان اجرای پرونده و به منظور مجبور کردن شخص به اجرای حکم، قرار جلب صادر می‌نماید. این امر زمانی رخ می‌دهد که شخص از اجرای حکم صادره امتناع می‌ورزد.
در حالت دیگر، زمانی که هنوز متهم بودن زوج به طور قطعی مشخص نیست، قاضی دادگاه به منظور انجام تحقیقات بیشتر و صدور حکم، دستور جلب صادر می‌کند. در این مرحله، اتهام شخص کاملاً روشن نبوده و برای بررسی دلایل انتسابی به متهم، این قرار صادر می‌گردد.
در پرونده‌های حقوقی، زمانی دستور جلب اجرا می‌شود که در زمان اجرای حکم، امکان پرداخت مال از سوی زوج وجود نداشته باشد. این موضوع ممکن است به این دلیل باشد که زوج اساساً مالی برای پرداخت ندارد. در نهایت، اگر زوج قادر به پرداخت دین خود نباشد، راهی زندان خواهد شد.
اما در مواردی که متهم مالی داشته، اما آن را پنهان یا انتقال داده باشد تا وانمود کند که مالی ندارد، اگر این انتقال پس از شکایت علیه وی صورت گرفته باشد، پذیرفته نمی‌شود و اموال مرد توقیف می‌گردد. اگر چنانچه انتقال اموال قبل از شکایت انجام شده باشد، اثبات آن تا حدودی دشوار خواهد بود.
این روند قانونی با هدف اجرای عدالت و جلوگیری از فرار از پرداخت دیون طراحی شده است. با این حال، دادگاه با بررسی جوانب مختلف پرونده، تصمیم نهایی را در خصوص صدور قرار جلب یا سایر اقدامات قانونی اتخاذ می‌نماید.
آیا به زنی که به شوهرش خیانت کرده مهریه تعلق می‌گیرد؟
موضوع خیانت زوجین و تاثیر آن بر مسائل مالی همچون پرداخت مهریه و نفقه، از مباحث مهم در حقوق خانواده محسوب می‌شود. در این خصوص، لازم است به نکات زیر توجه کنید:
براساس ماده 1333 قانون مدنی، مرد می‌تواند در هر زمان و بدون نیاز به دلیل موجه، با پرداخت تمامی حقوق قانونی و شرعی زن، او را طلاق دهد. اگر اختلافی بین زوجین باشد، با مراجعه به دادگاه و ارجاع موضوع به داوری، تلاش برای اصلاح ذات‌البین صورت می‌گیرد و در صورت عدم سازش، حکم طلاق صادر می‌شود.
خیانت زوجه به شوهر، مانع از دریافت مهریه او نمی‌شود. حتی اگر زن مرتکب خیانت یا جرم دیگری شده باشد، این امر نمی‌تواند مانع از دریافت این حق قانونی وی گردد یا موجب کاهش یا از بین رفتن آن شود.در صورتی که عقد ازدواج زن خیانتکار قبل از برقراری رابطه جنسی با طلاق خاتمه یابد، زن مستحق دریافت نصف مهریه است. زیرا عدم رابطه جنسی است که در میزان دریافت مهریه تاثیرگذار است، نه خیانت زن.
در مورد نفقه، قانون میزان و مقدار دقیقی را تعیین نکرده است. اما طبق ماده 1107 قانون مدنی، نفقه شامل تمامی نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن مانند مسکن، خوراک، پوشاک، اثاثیه منزل و هزینه‌های بهداشتی و درمانی است. تنها شرط دریافت نفقه، تمکین زوجه می‌باشد که به معنای داشتن رابطه جنسی با همسر و زندگی در اقامتگاه و محل زندگی دائمی شوهر است، مگر آنکه در عقدنامه حق تعیین مسکن با زن باشد.
زنی که تمکین نکند، ناشزه نامیده می‌شود و از دریافت نفقه محروم خواهد شد. اما این امر مربوط به نفقه بوده و بر دریافت مهریه تاثیری ندارد.در نهایت، باید گفت که خیانت زوجه، مانع از دریافت مهریه او نمی‌شود، اما می‌تواند بر دریافت نفقه تاثیرگذار باشد. قانون‌گذار با این تفکیک، سعی در برقراری تعادل و عدالت میان حقوق زوجین داشته است.
کلام غایی
در این مقاله، در خصوص عدم توان مالی مرد در پرداخت مهریه زن صحبت کردیم. این موضوع به هیچ عنوان نباید موجب نادیده گرفتن حقوق زن و تضییع مهریه وی گردد. قانون با پیش‌بینی راهکارهای متعدد از جمله امکان تقسیط مهریه، درخواست اعسار، تعدیل مهریه و در نهایت اقدامات قضایی همچون توقیف اموال، سعی کرده است تا از یک سو، حقوق زن را محفوظ نگه دارد و از سوی دیگر، با در نظر گرفتن شرایط خاص مرد، از اعمال فشار بیش از حد بر وی جلوگیری نماید. با این حال، باید توجه داشت که پیشگیری همواره بهتر از درمان است. لذا زوجین باید از همان ابتدای زندگی مشترک، با برنامه‌ریزی دقیق و مدیریت صحیح امور مالی، از بروز چنین شرایطی جلوگیری نمایند. توصیه می‌شود که در زمان تعیین مهریه، توانایی‌های مالی طرفین به دقت سنجیده شود تا از تعیین مبالغ سرسام‌آور و غیرمتعارف که در آینده موجب بروز مشکلات می‌گردد، پرهیز گردد.
