با جاری شدن صیغه عقد بین زن و مرد، مسائل مالی و غیرمالی نیز مطرح می‌شود. از جمله این مسائل، مهریه و نفقه است که نقش مهمی در زندگی زناشویی دارند. نفقه به منظور تامین نیازهای روزمره زن از جمله خوراک، پوشاک، مسکن و موارد بهداشتی و شخصی است. این وظایف در صورت تمایل زن بر عهده مرد است و مرد ملزم به پرداخت نفقه و تأمین نیازهای زن می‌باشد. در غیر این صورت، ممکن است مرد مورد مجازات قرار گیرد. پس از اعلام صیغه، هر دو طرف موظف به رعایت وظایف خود هستند تا حقوق یکدیگر را نقض نکنند. اما در شرایطی نفقه به زن تعلق نمیگیرد که از جمله آن ترک منزل، عدم تمکین و یا ازدواج مجدد می باشد. با ما همراه باشید تا بپردازیم به اینکه در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد.
نفقه چیست و شامل چه مواردی می شود؟
در پاسخ به سوال نفقه چیست؟ باید گفت مرد موظف است هزینه‌های مربوط به تأمین نیازهای ضروری از جمله پوشاک، خوراک، مسکن، مراقبت‌های بهداشتی و فردی را بپردازد. این وظیفه تنها نسبت به سه گروه افراد، یعنی همسر و اقارب نسبی عمودی مرد است و در خصوص زن بلافاصله پس از اعمال صیغه عقد دائم بر عهده وی قرار می‌گیرد.
- همسر: منظور از نفقه، تأمین تمامی نیازهای متعارف زن است. همچنین در خصوص زن مبلغ نفقه بستگی به شان خانوادگی او نیز دارد و ممکن است بالاتر از تامین نیازهای ضروری باشد. علاوه بر این، برای پرداخت نفقه به زوجه، شرط لازم تمکین عام و خاص زوجه از زوج می‌باشد و در صورت عدم تمکین، نفقه به او تعلق نخواهد گرفت. در صورت عدم انجام این تعهدات، همسر مجاز به اقدامات حقوقی از قبیل شکایت برای دریافت نفقه یا درخواست تعقیبات کیفری است.
- نفقه فرزندان: اقارب نسبی عمودی نیز شامل پدربزرگ، مادربزرگ، پدر، مادر، فرزند، نوه و فرزندان فرزند می‌شوند. برای فرزندان اقارب نسبی نیز، استطاعت مالی مرد و همچنین عدم توانایی اقارب نسبی در اشتغال به شغل مهم است. در صورتی که اقارب نسبی توانایی لازم برای اشتغال به شغل را نداشته باشند و مرد نیز استطاعت مالی لازم را داشته باشد، ملزم به پرداخت نفقه خواهد بود.
- نفقه پدر و مادر: طبق ماده ۱۲۰۰ قانون مدنی پرداخت نفقه پدر و مادر، بر عهده اولاد و فرزندان آنها می‌باشد، در واقع فرزند دختر و پسر موظف هستند که نفقه پدر و مادر را پرداخت نمایند و تفاوتی در میان آنها نیست و به صورت تساوی این وظیفه بین آنها تقسیم می‌شود، در صورت نبود اولاد این وظیفه بر عهده نوه آنها است و بر اساس تعدد به تساوی بین آنها تقسیم می‌شود.
همچنین تامین نیازهای فرزندان یا همان نفقه فرزند تا زمان مشخصی بر عهده پدر می‌باشد و در صورتی که پدر از توانایی لازم برخوردار نباشد و یا فوت کند، این وظیفه بر عهده اجداد پدری می‌باشد و در صورت نبود اجداد پدری و عدم توانایی مالی آنها پرداخت نفقه بر عهده مادر بوده و در صورت نبود مادر، بر عهده اجداد مادری است. برای پرداخت نفقه به فرزندان نیز زمان مشخصی در نظر گرفته شده است، برای پسران تا زمان ۱۸ سالگی تامین نیازها بر عهده پدر می‌باشد مگر اینکه پسر به تحصیل دانشگاه یا خدمت سربازی مشغول باشد و همچنین عدم توانایی جسمی نیز یکی دیگر از مواردی می‌باشد که باعث می‌شود بیش از زمانی که در نظر گرفته شده است تعلق بگیرد. برای فرزندان دختر نیز، نفقه تا زمان ازدواج تعلق می‌گیرد، مگر اینکه دختر به شغلی مشغول باشند و از توانایی مالی لازم برخوردار باشد.
قانون جدید نفقه در خصوص تعلق نگرفتن نفقه به زن
قانون نفقه با توجه به شرایط و مقررات خاص و قوانین تعیین می‌شود. این قوانین ممکن است شامل مواردی مانند شرایط مشخص برای تعیین مبلغ نفقه، فرآیند درخواست و حقوق و تعهدات فرد موظف به پرداخت نفقه باشد و مبلغ نفقه بر اساس شرایط مالی و وضعیت فرد موظف به پرداخت تعیین می‌شود. در هر صورت، این قوانین معمولاً به منظور تأمین نیازهای معقول فرد و تضمین حقوق و تعهدات مالی طرفین در قراردادهای مرتبط با زندگی خانوادگی ایجاد می‌شوند. همچنین در مواردی سوال این است که در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد، که برخی از این موارد عبارتند از:
- ترک منزل: در هنگامی که صیغه عقد دائم بین زن و شوهر جاری می‌شود، زن موظف است در محلی که مرد برای اون در نظر گرفته زندگی کند مگر شرایطی ضمن عقد در خصوص محل زندگی وجود داشته باشد. سکونت در منزلی که شوهر برای زندگی زناشویی انتخاب کرده است از نوع تمکین عام می‌باشد و در صورتی که زن بدون دلیل موجه، منزل را ترک کند و مرد بتواند با ارائه مدارک محکمه پسند، این موضوع را به اثبات برساند، نفقه‌ای به زن تعلق نخواهد گرفت.
- ازدواج مجدد: یکی دیگر از مواردی که باعث تعلق نگرفتن نفقه به زن می‌شود، ازدواج مجدد می باشد و در صورتی که زن بعد از طلاق و جدایی از شوهر قبلی با فرد دیگری ازدواج کند، دیگر نفقه به او تعلق نخواهد گرفت.
- تمکین خاص: نوعی از تمکین، تمکین خاص می‌باشد که در این نوع تمکین زن باید در حد مشروع پاسخگوی نیازهای جنسی مرد باشد و در صورت عدم برآورده کردن نیازهای جنسی مرد و اثبات این موضوع در دادگاه، نفقه به زن تعلق نخواهد گرفت، اما در صورتی که این عدم تمکین به دلیل وجود بیماری‌های مقاربت جنسی و مشکلات دیگر باشد و روابط زناشویی باعث خطرات جانی شود، این موضوع باعث تعلق نگرفتن نفقه نخواهد شد.
- عدم ارتباط زن و مرد به مدت طولانی: در صورتی که به مدت طولانی زوجین هیچگونه ارتباطی با هم نداشته باشند و به صورت کاملاً مجزا زندگی کنند، به طور معمول نفقه به زن تعلق نخواهد گرفت، البته این موضوع با توجه به مقررات محلی و قرارداد ازدواج تعیین خواهد شد.
- ایجاد تغییر در شرایط مالی: چنانچه به مرور زمان تغییراتی در شرایط مالی شوهر ایجاد شود که نتواند نفقه را پرداخت کند، ممکن است از پرداخت نفقه معاف شود، همچنین اگر زن از نظر درآمد مالی به حد کفایت برسد و از نظر مالی در حد بالایی باشد، باعث منع پرداخت نفقه خواهد شد.
- توافق در قرارداد ازدواج: ممکن است زوجین در قرارداد ازدواج توافقاتی در مورد موضوعات مالی و نفقه داشته باشند، که این موضوعات از اعتبار کافی برخوردار می‌باشد و در صورتی که در قرارداد ازدواج ذکر شده باشد که نفقه به زن تعلق نگیرد، معتبر خواهد بود.
نحوه محاسبه نفقه
مطابق با ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی، مبلغ نفقه برای هر زن باید شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت او باشد. به عبارت دیگر، نفقه باید به گونه‌ای تعیین شود که بتواند نیازهای روزمره و زندگی متعارف فرد را پوشش دهد. به علاوه، نیازهای مادی افراد متفاوت است و بسته به شرایط و وضعیت زندگی هر فرد، میزان نفقه متفاوت خواهد بود. برای مثال، یک زن با مدرک تحصیلی بالاتر و شغلی پردرآمد ممکن است نیازهای متفاوتی نسبت به یک زن با مدرک پایین‌تر و شغلی کم‌درآمد داشته باشد. بنابراین، نمی‌توان یک مبلغ ثابت برای همه زنان در نظر گرفت. این امر باعث می‌شود که تعیین مبلغ نفقه در هر سال، با توجه به تغییرات نرخ تورم و شرایط اقتصادی، دشوار باشد و نمی‌توان از یک مبلغ ثابت و مشخص صحبت کرد. معمولاً تعیین این مبلغ بر عهده کارشناس دادگاه است، سه روش برای تعیین مبلغ نفقه در نظر گرفته شده است که عبارتند از:
- میزان درآمد نفقه دهنده: برای تعیین میزان نفقه، درآمد نفقه دهنده در نظر گرفته شده و درصدی از آن به عنوان نفقه تعیین می شود، البته در مواردی که میزان درآمد مشخص و ثابت باشد می‌توان درصدی از آن را برای نفقه در نظر گرفت.
- توافق زوجین: زوجین می‌توانند برای نفقه مبلغ خاصی را تعیین کنند و به توافق برسند.
- نظر کارشناس: در صورتی که فرد درآمد متغیر داشته باشد و در صورت عدم توافق زوجین، دادگاه از کارشناس درخواست می‌کند، مبلغی را برای نفقه در نظر بگیرد.
آیا بعد از طلاق نفقه به زن تعلق می گیرد
بعد از طلاق، مرد مسئولیت پرداخت نفقه به زن را ندارد و تنها این نفقه تا زمانی ادامه دارد که زن در عده مرد باشد. اما نفقه به فرزندان تحت هر شرایطی تعلق می گیرد و پدر مسئول می باشد. از جمله این شرایط می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بارداری: چنانچه در هنگام طلاق زن باردار باشد، تا پایان وضع حمل باید نفقه به زن پرداخت شود و بعد از پایان بارداری دیگر مرد وظیفه‌ای در قبال پرداخت نفقه به زن ندارد، اما در برابر فرزندش مسئول می‌باشد و باید نفقه فرزند را پرداخت کند.
- طلاق رجعی: بعد از طلاق رجعی با توجه به اینکه امکان رجوع مرد وجود دارد زن موظف است عده را نگه دارد و در این مدت در منزل همسرش سکونت داشته باشد و همچنین در قبال این سکونت مرد مسئول بوده و باید نفقه را پرداخت کند، اما بعد از مدت عده مسئولیتی در قبال نفقه نخواهد داشت.
با رفتن زن از خانه نفقه تعلق می گیرد؟
بعد از انجام مراسم عقد ازدواج، هر دو زن و مرد به تعهداتی نسبت به یکدیگر ملزم می‌شوند. یکی از این تعهدات، سکونت در منزلی است که زوجین برای زندگی مشترک خود انتخاب کرده‌اند. این انتخاب معمولاً بر اساس موافقت و توافق زوجین انجام می‌شود و به عنوان یک تعهد مهم در ازدواج محسوب می‌شود. در صورتی که زن تصمیم به ترک منزل یا مکان اقامت مشترک بگیرد، دلایل قانع کننده‌ای را باید به دادگاه ارائه دهد تا به عنوان دلیل موجه بررسی شود. اگر زن توانایی ارائه دلایل قانع‌کننده را نداشته باشد، ممکن است دادگاه تصمیم به عدم پرداخت نفقه به او بگیرد. با این حال، اگر مکان اقامت زوجین برای زن خطرناک باشد، به عنوان مثال اگر زن در معرض خطر جانی یا فیزیکی قرار داشته باشد، ترک منزل باعث تعلق نفقه به او نخواهد شد و این امر ممکن است توسط دادگاه مورد تایید قرار گیرد.
به طور مشابه، اگر مرد به دلایل اعتیاد و مشکلات مالی نتواند نیازهای زن را در محل اقامت فعلی تأمین کند، می‌تواند منزل را ترک کند و در این صورت، پرداخت نفقه به زن احتمالاً تصویب خواهد شد. اما چنانچه بدون دلیل موجهی زن خانه را ترک کند، مرد می‌تواند از او شکایت کند و از پرداخت نفقه امتناع کند و طبق حکم فرار زن شوهردار با آن رفتار خواهد شد، بهتر است زن در هنگام ترک منزل بتواند دلایل قانع کننده‌ای را به دادگاه ارائه دهد و در این زمینه از یک وکیل کمک بگیرد، تا بتواند این موضوع را در دادگاه به اثبات برساند که از نظر روانی و جانی در منزل انتخاب شده، امنیت ندارد.
تمکین زن از شوهر در شرایطی که نفقه به زن تعلق نگیرد
طبق ماده ۱۱۰۸ قانون مدنی، اگر زن از مرد تمکین کند، به او نفقه تعلق می‌گیرد. اما اگر زن از مرد تمکین نکند و دلیل موجهی برای عدم تمکین ارائه ندهد، مستحق نفقه نخواهد بود و این موضوع باعث می‌شود که مرد از پرداخت نفقه معاف شود. در برخی شرایط، زن می‌تواند از تمکین در برابر شوهرش خودداری کند. به عنوان مثال، اگر مرد بیماری‌هایی مقاربتی داشته باشد یا اگر عدم توانایی جسمانی داشته باشد، می‌تواند عدم تمکین را انتخاب کند.
همچنین، اگر حق تعیین محل اقامت با زن باشد و مرد محل سکونت را در غیر از محلی که زن تعیین کرده است، انتخاب کند، زن حق عدم تمکین را دارد. هنگامی که نفقه به زن پرداخت نشود، زن می‌تواند از تمکین در برابر مرد خودداری کند. یکی از مواردی که باعث عدم تمکین زن از مرد می‌شود، تعلق نگرفتن مهریه به او می‌باشد. تا زمانی که مهریه به زن داده نشود، زن می‌تواند از تمکین در برابر مرد خودداری کند که به آن حق حبس گفته می‌شود. به عبارت دیگر، زن تا زمانی که از حق حبس خود استفاده می‌کند، می‌تواند از مرد تمکین نکند و مستقل از اینکه مرد نفقه را پرداخت کند یا نه، مهریه به زن داده نشود.
نقش وکیل در دریافت نفقه
برای احقاق حق در دادگاه، نیاز به آشنایی کامل با قوانین و مقررات است و این موضوع برای افراد عادی به سادگی قابل درک نیست. بهتر است برای دریافت نفقه و دیگر امور حقوقی مرتبط، به وکیل مجرب و کاربلد مراجعه شود. وکیل با آشنایی عمیق با قوانین و مقررات، می‌تواند سرعت روند پیگیری دریافت نفقه را افزایش داده و با به کار بردن ترفندهای مختلف، میزان نفقه را تغییر دهد.
با انتخاب یک وکیل کاربلد و با تجربه، نیازی به حضور طرفین در دادگاه نیست و تمامی اقدامات لازم را وکیل انجام می‌دهد. به عنوان مثال، اگر مرد از پرداخت نفقه خودداری کند، وکیل می‌تواند به ضبط و توقیف تمام دارایی‌های او اقدام کند. همچنین در دعوی نفقه، وکیل نقش بسیار حیاتی دارد. وظایف او شامل مشاوره حقوقی، تهیه اسناد و اظهارنامه، نمایندگی در دادگاه، مذاکره با طرف مقابل، و انجام اقدامات لازم برای احقاق حقوق مشتری است. وکیل با آگاهی گسترده از قوانین و مقررات، تلاش می‌کند تا مشتری خود را در بهترین شرایط حقوقی قرار دهد و حقوق او را حفظ کند.
سخن غایی
در اثر عقد نکاح، حقوق مالی که با خود به همراه می‌آورد نفقه است. تا زمانی که زن در عهد مرد است، مرد ملزم به پرداخت نفقه است. اما برای دریافت نفقه، زن نیز باید در برابر مرد تمکین کند، به این معنا که از او حق نفقه را درخواست کند و به دادگاه اثبات کند که مستحق آن است. در صورتی که زن از مرد تمکین نکند و دلایل محکمه پسندی برای عدم تمکین و ترک منزل نداشته باشد، نفقه به او تعلق نمیگیرد. و تنها در صورتی که دلایل موجهی برای عدم تمکین و ترک منزل داشته باشد، نفقه به او تعلق می‌گیرد. برای اثبات این دلایل، و اینکه در چه صورت نفقه به زن تعلق نمیگیرد باید دلایل محکمه پسندی به دادگاه ارائه شود که مشاوره با یک کارشناس حقوقی می تواند در این زمینه کمک شایانی کند.
