در مقاله حاضر، به بررسی موضوع تعدیل نفقه چیست؟، خواهیم پرداخت. نفقه به معنای تأمین مخارج زندگی همسر و فرزندان توسط شخص مکلف به نفقه است که معمولاً بر عهده همسر یا پدر قرار دارد. این موضوع از اهمیت زیادی برخوردار است چرا که نقش مهمی در حفظ استحکام و ثبات خانواده ایفا می‌کند. قوانین مربوط به نفقه در قوانین خانواده ایران به تفصیل بیان شده است. بر اساس این قوانین، همسر موظف است نفقه همسر و فرزندان را تأمین کند. اما در برخی موارد ممکن است شرایط متغیر شده و نیاز به تعدیل نفقه باشد. تعدیل نفقه به معنای افزایش یا کاهش مبلغ نفقه بر اساس شرایط جدید است. در شرایط نامناسب مالی، کاهش نفقه می‌تواند فشار مالی را از زوج مکلف به نفقه برداشته و موجب تقویت روابط خانوادگی گردد. بنابراین تعدیل نفقه به عنوان ابزاری مهم برای تطبیق وضعیت مالی خانواده با شرایط جاری محسوب می‌شود.
تعدیل نفقه چیست؟
برای سوال تعدیل نفقه چیست؟ می توان گفت، تعدیل نفقه به معنای ایجاد توازن و عدالت در پرداخت نفقه است. اگر مردی به دلیل عدم پرداخت نفقه همسرش به مبلغی مشخص محکوم شده باشد، اما به دلیل شرایطی که خارج از کنترل او بوده است، توانایی پرداخت آن را نداشته باشد، می‌تواند با ارائه دادخواست تعدیل نفقه به دادگاه، تقاضای کاهش میزان نفقه را داشته باشد. در این شرایط، اگر مرد بتواند اعسار خود را در دادگاه به اثبات برساند، دادگاه با بررسی شرایط و مدارک ارائه شده، در میزان نفقه تعیین شده تعدیل ایجاد خواهد کرد.
برخی از دلایل تعدیل نفقه عبارتند از: تغییر در وضعیت مالی زوجین، افزایش یا کاهش هزینه‌های زندگی، تغییر در تعداد فرزندان، تغییر در نیازهای خانواده و غیره. در این موارد، زوجین یا یکی از آنها می‌توانند به دادگاه مراجعه و درخواست تعدیل نفقه را ارائه کنند. دادگاه پس از بررسی شرایط، می‌تواند درخواست را پذیرفته و نفقه را تعدیل کند.
در صورتیکه زنی در طول زندگی مشترک یا بعد از طلاق رجعی، نفقه دریافت نکرده باشد، می‌تواند با طرح دعوی مطالبه نفقه در دادگاه خانواده، خواهان دریافت نفقه معوقه و حال خود از شوهرش شود. دادگاه پس از رسیدگی به پرونده و بررسی مدارک و دلایل ارائه شده توسط زن، در صورت احراز شرایط، حکم به پرداخت نفقه به نفع زن صادر می‌کند. میزان نفقه با توجه به شرایط زندگی زن، شغل و درآمد مرد، اوضاع اقتصادی جامعه و سایر عوامل تعیین می‌شود.
شرایط مرد برای تعدیل نفقه چیست؟
مرد وظیفه دارد که با ارائه مدارک و شواهد، ناتوانی مالی خود در پرداخت نفقه را به اثبات برساند. دادگاه در هنگام صدور رأی تعدیل نفقه، به شرایط زندگی زن و مرد توجه خواهد کرد. در صورت تغییر شرایط مالی مرد در آینده، اعم از بهتر شدن یا بدتر شدن اوضاع، هریک از طرفین می‌توانند مجدداً برای تعدیل نفقه درخواست تجدید نظر بدهند. مرد می‌تواند در صورتیکه بعد از صدور حکم نفقه، دچار ناتوانی مالی یا شرایطی شود که توانایی پرداخت نفقه تعیین شده را نداشته باشد، به دادگاه صادر کننده حکم مراجعه و درخواست تعدیل نفقه کند.
در این دادخواست، مرد باید دلایل و مستندات خود مبنی بر عدم توانایی در پرداخت نفقه قبلی را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه با بررسی دلایل و مدارک ارائه شده، از جمله استعلام از وضعیت مالی مرد و جلب نظر کارشناس رسمی دادگستری در امور نفقه، در صورت اثبات اعسار مرد، حکم به تعدیل میزان نفقه و کاهش آن صادر می‌کند.
نحوه ارائه دادخواست تعدیل نفقه توسط مرد در دادگاه خانواده
همانطور که اشاره کردیم مردی که به دلیل شرایطی خارج از کنترل خود، در پرداخت نفقه تعیین شده توسط دادگاه خانواده دچار مشکل شده است، می‌تواند با ارائه دادخواست تعدیل نفقه، تقاضای کاهش میزان آن را داشته باشد. برای ارائه دادخواست، اولین قدم، تنظیم دادخواست تعدیل نفقه است. در این دادخواست، باید اطلاعات مربوط به زوجین، مشخصات حکم نفقه قبلی، دلایل و مدارک مربوط به اعسار مرد و درخواست تعدیل نفقه ذکر شود.
دادخواست تنظیم شده باید به همراه مدارک مربوطه به دفتر خدمات الکترونیک قضایی یا یکی از شعب دادگاه خانواده محل سکونت زن ارائه شود. پس از ثبت دادخواست، به آن یک شماره پرونده اختصاص داده می‌شود و وقت رسیدگی تعیین خواهد شد. در وقت تعیین شده، زن و شوهر به دادگاه احضار می‌شوند و هر دو می‌توانند توضیحات و مدارک خود را ارائه کنند. قاضی دادگاه دلایل و مدارک ارائه شده توسط مرد را به دقت بررسی می‌کند. در صورت نیاز، ممکن است از کارشناس رسمی دادگستری در امور نفقه نیز نظرخواهی شود. در نهایت، دادگاه با توجه به بررسی‌های انجام شده، رأی خود را مبنی بر تأیید یا ردّ تقاضای تعدیل نفقه و میزان آن صادر می‌کند.
حق زن برای درخواست تعدیل نفقه چیست؟
زن نیز مانند مرد می‌تواند در صورت عدم کفایت میزان نفقه دریافتی، برای تعدیل آن به دادگاه مراجعه کند. درخواست تعدیل نفقه توسط زن شرایطی دارد. زن باید با ارائه مدارک و شواهد به دادگاه اثبات کند که مبلغ نفقه فعلی برای تأمین نیازهای اولیه و زندگی او کافی نیست. این مدارک می‌تواند شامل فاکتورهای خرید، اجاره نامه، رسیدهای پزشکی و … باشد. تغییر در شرایط زندگی زوجین پس از صدور حکم نفقه، مانند افزایش تورم، بیماری زن یا فرزند، از دست دادن شغل زن و … نیز می‌تواند مبنای درخواست تجدید نظر در میزان نفقه باشد. اگر زن بعد از صدور حکم نفقه متوجه شود که شوهرش اموال یا درآمد جدیدی به دست آورده و توانایی پرداخت نفقه بیشتری را دارد، می‌تواند برای تعدیل نفقه به نفع خود درخواست دهد.
تعدیل نفقه فرزند و شرایط آن
تعدیل نفقه فرزند به معنای تغییر میزان نفقه تعیین شده برای فرزند در اثر شرایط جدید است. نفقه فرزند شامل هزینه‌های خوراک، پوشاک، مسکن، درمان، تحصیل و سایر نیازهای ضروری او می‌شود. تعدیل نفقه فرزند هم شرایط خاص خود را دارد. نیازهای فرزند با گذر زمان افزایش می‌یابد و ممکن است هزینه‌های زندگی نیز به دلیل تورم یا سایر عوامل بالا رود. در این شرایط، مادر می‌تواند با ارائه دادخواست تعدیل نفقه، تقاضای افزایش میزان آن را داشته باشد. اگر پدر با از دست دادن شغل، بیماری یا سایر مشکلات مالی دچار مشکل شود و توانایی پرداخت نفقه قبلی را نداشته باشد، می‌تواند برای کاهش میزان آن درخواست تعدیل نفقه بدهد.
در صورتی که حضانت فرزند از مادر به پدر یا شخص ثالثی منتقل شود، ممکن است نیاز به تعدیل نفقه باشد. مادر به عنوان سرپرست قانونی فرزند، می‌تواند با مراجعه به دادگاه خانواده محل سکونت خود، دادخواست تعدیل نفقه را به نام فرزند ارائه دهد. پس از رسیدن به سن بلوغ، فرزند نیز می‌تواند به طور مستقل برای دریافت نفقه خود اقدام کند.
قوانین مرتبط با تعدیل نفقه چیست؟
تعدیل نفقه، هم برای زن و هم برای مرد قابل درخواست است. در قوانین مدنی به موضوع نفقه و پرداخت آن به طور مفصل پرداخته شده است، اما در خصوص تعدیل نفقه، صرفا به طور کلی به آن اشاره شده است و جزئیات و شرایط آن در قانون مشخص نشده است. با توجه به عدم وجود قوانین صریح و روشن در خصوص تعدیل نفقه، رویه قضایی و نظرات حقوقدانان در این زمینه بسیار حائز اهمیت است. با این حال، در رویه قضایی و نظرات برخی از حقوقدانان، برای تعدیل نفقه به مواد زیر از قانون مدنی استناد می‌شود:
- ماده 1110 قانون مدنی: “در ایام عده وفات، مخارج زندگی زوجه عندالمطالبه از اموال اقاربی که پرداخت نفقه به عهده آنان است، (در صورت عدم پرداخت) تامین می‌گردد.”
- ماده 1111 قانون مدنی: “زن می‌تواند در صورت استنکاف شوهر از دادن نفقه، به دادگاه رجوع کند. در این صورت دادگاه مقدار نفقه را معین و شوهر را به دادن آن محکوم خواهد کرد.”
- ماده 1199 قانون مدنی: “نفقه اولاد بر عهده پدر است. پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب فالاقرب؛ در صورت نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آنها، نفقه بر عهده مادر است. هر گاه مادر هم زنده یا قادر به انفاق نباشد، با رعایت الاقرب فالاقرب؛ به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است. اگر چند نفر از اجداد و جدات مزبور، از حیث درجه اقربیت مساوی باشند، نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.”
ماده 1032 قانون مدنی: “هرگاه تعهدی مبنی بر فعل یا عدم فعل به طور مطلق در ضمن عقدی شرط شده باشد، به شرط فعل یا عدم فعل اثر داده می‌شود و به شرط عدم فعل اثر داده نمی‌شود، مگر اینکه خلاف آن تصریح شده باشد.”
ماده 1033 قانون مدنی: “هرگاه تعهدی مبنی بر فعل یا عدم فعل به طور مشروط در ضمن عقدی شرط شده باشد، اثر شرط آن است که متعهد به شرط مکلف به انجام فعل یا عدم فعل نباشد مگر اینکه شرط تحقق یابد.”
علاوه بر این مواد، در قانون حمایت خانواده مصوب 1391 نیز به طور کلی به تعدیل نفقه اشاره شده است:
ماده 33 قانون حمایت خانواده: “هرگاه یکی از زوجین تقاضای طلاق کند، در صورتی که حق طلاق با او باشد و در دادگاه اثبات کند که از زندگی مشترک با زوجه یا شوهر خود عسر و حرج می‌برد، به طلاق رجعی منجر می‌شود. دادگاه در خصوص حقوق زن از جمله مهریه، حضانت فرزندان و نفقه و طلاق رجوعی تصمیم مقتضی می‌گیرد.”
ماده 34 قانون حمایت خانواده: “در صورت درخواست تعدیل نفقه از طرف زوجه یا شوهر، دادگاه میزان آن را با توجه به استطاعت مالی زوج و نیازهای زوجه و بضاعت او و شرایط زندگی مشترک بر اساس نرخ روز تعیین می‌کند.”
نحوه تعیین میزان و افزایش تعدیل نفقه در دادگاه
میزان و افزایش تعدیل نفقه به طور کامل توسط دادگاه و با توجه به شرایط زوجین تعیین می‌شود. نیازها و هزینه‌های زندگی زن، وضعیت سلامتی، مسکن، اشتغال و سایر مواردی که بر توانایی مالی او برای تامین معیشت خود تاثیر می‌گذارند. توانایی مالی مرد، شغل، درآمد، اموال و دارایی، تعهدات مالی و سایر مواردی که بر توانایی او برای پرداخت نفقه تاثیر می‌گذارند. مدت زمان زندگی مشترک، تعداد فرزندان، سطح زندگی زوجین در زمان ازدواج و غیره. نرخ تورم، هزینه‌های زندگی و سایر عواملی که بر قدرت خرید افراد تاثیر می‌گذارند، از موارد موثر در تعیین میزان تعدیل نفقه هستند.
اعتراض به رأی تعدیل نفقه چیست؟
موارد قابل اعتراض در رأی تعدیل نفقه متفاوت است. در صورتی که یکی از طرفین دعوای تعدیل نفقه (زن یا مرد) به رأی صادر شده توسط دادگاه خانواده معترض باشد، می‌تواند نسبت به آن اعتراض کند. و یا اگر که معترض معتقد باشد که دادگاه در محاسبه میزان نفقه اشتباه کرده است، می‌تواند به آن اعتراض کند. اگر دادگاه به دلایل و مدارک ارائه شده توسط معترض توجه نکرده باشد، این امر قابل اعتراض است. در صورتی که رأی دادگاه برخلاف قانون باشد، می‌توان به آن اعتراض کرد. باید توجه داشت که رأی صادره توسط دادگاه تجدید نظر در خصوص اعتراض به رأی تعدیل نفقه، قطعی است و قابل اعتراض در هیچ مرجع دیگری نیست.
معترض باید ظرف ۲۰ روز از تاریخ ابلاغ رأی، دادخواست اعتراض را به دفتر خدمات الکترونیک قضایی یا یکی از شعب دادگاه تجدید نظر محل سکونت خود ارائه دهد. در وقت تعیین شده، معترض و طرف مقابل (کسی که رأی به نفع او صادر شده) به همراه وکیل خود در دادگاه تجدید نظر حاضر می‌شوند و هر دو می‌توانند توضیحات و مدارک خود را ارائه کنند. دادگاه تجدید نظر رأی بدوی و همچنین ادله و مستندات ارائه شده توسط طرفین را به دقت بررسی می‌کند. در نهایت، دادگاه تجدید نظر با توجه به بررسی‌های انجام شده، رأی خود را مبنی بر تأیید، نقض یا تعدیل رأی بدوی صادر می‌کند.
کلام غایی
در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف تعدیل نفقه چیست، از جمله شرایط آن و نحوه درخواست پرداختیم. تعدیل نفقه فرآیندی قانونی است که به موجب آن، می‌توان میزان نفقه تعیین شده برای فرزند یا همسر را با توجه به تغییر شرایط زندگی، افزایش یا کاهش داد. این امر در شرایطی که نیازها و یا توانایی مالی زوجین تغییر می‌کند، از اهمیت بالایی برخوردار است. برای تعدیل نفقه، باید شرایط قانونی خاصی وجود داشته باشد. این تعدیل به شما کمک می‌کند تا میزان نفقه را با شرایط واقعی زندگی خود و فرزندتان یا همسرتان تطبیق دهید. با این حال، قبل از اقدام به تعدیل نفقه، باید به طور کامل از مزایا و معایب آن آگاهی داشت و با یک وکیل متخصص مشورت کرد. امیدواریم این اطلاعات برای شما مفید بوده باشد.
