نقص عضو به حالتی اطلاق میشود که فرد یک عضو از بدن خود را از دست داده یا آن عضو دیگر عمل کردی نداشته باشد. دیه نقص عضو یا همان غرامت برای افرادی که به دلایل مختلف از عضویت خود دچار لغو یا نقص میشوند، مسئله‌ای است که در حقوق مدنی و کیفری مورد توجه قرار گرفته است. این موضوع به عنوان یک نظام جبران خسارت برای افرادی که به دلیل نقص عضو، حقوق و مزایایی از دست داده‌اند، مهم است. همچنین برای سلامت جامعه و حفظ حقوق شهروندان اهمیت زیادی دارد. زیرا هر فرد حق دارد که در صورت وقوع حادثه ، دیه نقص عضو خود را دریافت کند. گرفتن دیه نقص عضو تضمینی است برای حفظ حقوق شهروندان و جبران خسارات احتمالی که ممکن است به آنها وارد شود. در ادامه مطلب به تعیین دیه نقص عضو در ایران، انواع دیه نقص عضو و غیره میپردازیم.
تعیین دیه نقص عضو در ایران !
دیه در نظام حقوقی ایران، به عنوان مبلغی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی‌علیه یا اولیای دم او داده میشود. اولین قدم برای تعیین دیه نقص عضو، مراجعه به پزشکی قانونی است. در این مرکز، پزشک متخصص با معاینه دقیق مصدوم، نوع و شدت آسیب را مشخص می کند و میزان نقص عضو را به صورت درصد تعیین می کند.
پس از معاینه، پزشکی قانونی گواهی صادر می کند که در آن نوع و شدت آسیب، میزان نقص عضو و دیه آن به تفصیل ذکر شده است. مصدوم با در دست داشتن گواهی پزشکی قانونی می تواند به دادگاه مراجعه کند و دادخواست مطالبه دیه نقص عضو را مطرح کند. در دادگاه، قاضی به بررسی مدارک و شواهد، از جمله گواهی پزشکی قانونی می پردازد و در نهایت با صدور حکم، میزان دیه را به طور قطعی مشخص می کند.
اما باید توجه داشت، در مواردی که دیه در قانون مشخص نشده باشد، قاضی با توجه به نظر کارشناس، دیه را به صورت ارش تعیین می کند. در برخی موارد، مانند جراحت در ماه های حرام، دیه بیشتر از سایر ماه ها خواهد بود. اگر مصدوم علاوه بر نقص عضو، از کار افتاده نیز شده باشد، می تواند علاوه بر دیه نقص عضو، دیه از کارافتادگی را نیز مطالبه کند.
برای ادراک بهتر مبحث دیه کلیک کنید!
انواع دیه نقص عضو!
در ایران نیز دیه نقص عضو مورد توجه ویژه قرار گرفته است و قوانین مخصوصی برای پرداخت دیه به افراد دارای نقص عضو وجود دارد. هر یک از این اقساط دیه بر اساس شرایط مخصوصی تعیین میشود و به عنوان جبران خسارت به فرد آسیب دیده پرداخت میشود. نوع عضو، جنسیت، دین و محل وقوع جرم ازعوامل موثر در میزان دیه نقص عضو هستند. به طور کلی، دیه اعضای اصلی بدن مانند دست و پا بیشتر از دیه اعضای فرعی مانند انگشتان است. در برخی موارد، دیه نقص عضو برای زنان بیشتر از مردان است. دیه مسلمانان بیشتر از دیه غیرمسلمانان است. در برخی از مناطق، دیه نقص عضو بیشتر از سایر مناطق است.
دیه را می توان به طور نقدی یا اقساطی پرداخت کرد. برای عدم پرداخت دیه توسط محکوم، اموال او به نفع مصدوم توقیف و فروخته می شود. همچنین برخی موارد، دیه از بیت المال پرداخت می شود. با توجه به موارد ذکر شده به بررسی انواع دیه میپردازیم از جمله:
- دیه کامل: به دیه ای گفته می شود که در صورت قتل نفس به اولیای دم مقتول پرداخت می شود.
- دیه ارش: در مواردی که دیه در قانون مشخص نشده باشد، قاضی با توجه به نظر کارشناس، دیه را به صورت ارش تعیین می کند.
- دیه تسبیب: دیه ای است که به کسی که در اثر فعل یا تقصیر دیگری دچار نقص عضو شده است، پرداخت می شود.
میزان دیه نقص عضو هریک از اعضای بدن چقدر است؟
میزان دیه نقص عضو برای هر عضو به طور جداگانه در قانون مجازات اسلامی تعیین شده است و بر اساس نرخ دیه کامل انسان در ماه های عادی و حرام محاسبه می شود. دیه کامل انسان در سال 1403 برای ماه های عادی، 12 میلیارد ریال (یک میلیارد و دویست میلیون تومان) و برای ماه های حرام، 16 میلیارد ریال (یک میلیارد و ششصد میلیون تومان) است. در ادامه، به شرح برخی از اعضای اصلی بدن و میزان دیه نقص عضو آنها در سال 1403 می پردازیم:
- زبان: دیه کامل (12 میلیارد ریال در ماه های عادی و 16 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- دو دست یا دو پا: دیه کامل (24 میلیارد ریال در ماه های عادی و 32 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- یک دست و یک پا: دیه کامل (24 میلیارد ریال در ماه های عادی و 32 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- یک چشم: نصف دیه کامل (6 میلیارد ریال در ماه های عادی و 8 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- دو گوش: یک سوم دیه کامل (4 میلیارد ریال در ماه های عادی و 5.33 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- بینی: یک سوم دیه کامل (4 میلیارد ریال در ماه های عادی و 5.33 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- نطق: یک سوم دیه کامل (4 میلیارد ریال در ماه های عادی و 5.33 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- منفعت بصر (بینایی): یک سوم دیه کامل (4 میلیارد ریال در ماه های عادی و 5.33 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- منفعت بویایی: یک ششم دیه کامل (2 میلیارد ریال در ماه های عادی و 2.66 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- منفعت چشایی: یک ششم دیه کامل (2 میلیارد ریال در ماه های عادی و 2.66 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- منفعت لامسه (حس لامسه): یک ششم دیه کامل (2 میلیارد ریال در ماه های عادی و 2.66 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- فرج: دیه کامل (12 میلیارد ریال در ماه های عادی و 16 میلیارد ریال در ماه های حرام)
- بیضه ها: نصف دیه کامل (6 میلیارد ریال در ماه های عادی و 8 میلیارد ریال در ماه های حرام)
آیا نقص عضو حبس دارد؟
به طور کلی، نقص عضو به تنهایی جرم محسوب نمی شود و مجازاتی از جمله حبس ندارد. اما در برخی موارد، ممکن است نقص عضو در اثر ارتکاب جرم دیگری رخ دهد که در این صورت، فاعل جرم به مجازات حبس و یا سایر مجازات ها محکوم خواهد شد. برای مثال: اگر شخصی در اثر ضرب و جرح عمدی دچار نقص عضو شود، فاعل ضرب و جرح به حبس و یا دیه و سایر مجازات ها محکوم می شود. یا مثلا؛ اگر در اثر تصادف رانندگی، راننده مقصر باعث نقص عضو سرنشین شود، راننده مقصر به حبس و یا دیه و سایر مجازات ها محکوم می شود. بنابراین، حبس یا عدم حبس در مورد نقص عضو به نوع جرمی که منجر به نقص عضو شده است، بستگی دارد. در ادامه به برخی از جرایمی که ممکن است منجر به نقص عضو و حبس شوند، اشاره می کنیم:
- ضرب و جرح عمدی: مجازات حبس از 6 ماه تا 2 سال و یا پرداخت دیه و ارش
- ایراد جرح عمدی: مجازات حبس از 3 ماه تا 1 سال و یا پرداخت دیه و ارش
- تصادفات رانندگی: مجازات حبس از 2 ماه تا 1 سال و یا پرداخت دیه و ارش
- قصاص عضو: در مواردی که قصاص نفس به دلیل شرایط خاص امکان پذیر نباشد، می توان به جای قصاص نفس، قصاص عضو انجام داد.
دیه نقص عضو در ماه های حرام چقدر است؟
همانطور که می دانید، در قانون مجازات اسلامی، دیه نفس و نقص عضو در ماه های حرام یک سوم بیشتر از سایر ماه ها است. ماه های محرم، رجب، ذی القعده، ذی الحجه در دین اسلام حرام محسوب میشوند. قداست و حرمت این ماه ها در دین اسلام و بازدارندگی بیشتر از ارتکاب جرم در این ماه ها دلیل افزایش دیه در ماه های حرام است. حکم افزایش دیه در ماه های حرام، فقط در مورد جنایت عمدی و شبه عمدی اعمال می شود و در جنایت غیرعمدی دیه افزایش نمی یابد. اگر عمل مرتکب و فوت مجنی علیه (فردی که به او جرم وارد شده و دچار نقص عضو شده است) هر دو در ماه های حرام باشد، دیه تغلیظ می شود. اگر فقط یکی از عمل مرتکب یا فوت مجنی علیه در ماه حرام باشد، تغلیظ دیه اعمال نمی شود.
برای نحوه محاسبه دیه نقص عضو در ماه های حرام، ابتدا دیه نقص عضو در ماه های غیرحرام را طبق نرخ مصوب قوه قضائیه در آن سال محاسبه می کنیم. سپس یک سوم دیه را به عنوان مازاد دیه ماه های حرام به آن اضافه می کنیم.
همانطور که در موارد فوق ذکر شد، دیه کامل انسان در سال 1403 در ماه های غیرحرام، 12 میلیارد ریال (یک میلیارد و دویست میلیون تومان) است. دیه کامل انسان در ماه های حرام سال 1403، معادل 16 میلیارد ریال (یک میلیارد و ششصد میلیون تومان) خواهد بود.
نحوه پرداخت غرامت مقطوع نقص عضو چگونه است؟
غرامت مقطوع نقص عضو، مبلغی است که به بیمه‌شدگانی که به علت حادثه ناشی از کار، طبق تشخیص کمیسیون پزشکی، بین 10 تا 33 درصد کارایی خود را از دست داده باشند، پرداخت میشود. اولین قدم، مراجعه به شعبه تامین اجتماعی محل سکونت شما است. سپس مدارک لازم مانند فرم درخواست غرامت مقطوع نقص عضو، گواهی صادر شده توسط کمیسیون پزشکی مبنی بر درصد نقص عضو، کپی کارت ملی، کپی شناسنامه، دفترچه بیمه درمانی و مدارک مربوط به حادثه ناشی از کار را ارائه دهید.
پس از ارائه مدارک، پرونده شما در شعبه تامین اجتماعی تشکیل می شود. کارشناسان شعبه تامین اجتماعی مدارک شما را بررسی می کنند و در صورت کامل بودن مدارک، به درخواست شما رسیدگی می کنند. در صورت تأیید واجد شرایط بودن شما برای دریافت غرامت مقطوع نقص عضو، شعبه تامین اجتماعی حکم مربوط به پرداخت غرامت را صادر می کند. پس از صدور حکم، غرامت مقطوع نقص عضو به شما پرداخت خواهد شد.
میزان غرامت مقطوع نقص عضو بر اساس درصد نقص عضو و آخرین حقوق یا مزد بیمه شده قبل از وقوع حادثه محاسبه می شود. غرامت مقطوع نقص عضو فقط یک بار و به صورت نقدی پرداخت می شود. بیمه شده ای که غرامت مقطوع نقص عضو دریافت می کند، از مستمری از کارافتادگی بهره مند نخواهد شد. در صورتی که بیمه شده بعد از دریافت غرامت مقطوع نقص عضو، مجدداً دچار حادثه ناشی از کار شود و درصد نقص عضو او افزایش یابد، می تواند برای دریافت غرامت مازاد نقص عضو اقدام کند.
سخن پایانی
همانطور که پیش تر اشاره شد، دیه نقص عضو در نظام حقوقی ایران، به مبلغی اطلاق می شود که به مجنی علیه ای که یکی از اعضای بدن خود را به طور کامل یا ناقص از دست داده یا دچار نقص عضو شده است، پرداخت می شود. این مبلغ بر اساس نوع عضو، شدت نقص عضو و نرخ دیه مصوب قوه قضائیه در سال وقوع جرم محاسبه می شود. برای تعیین دقیق دیه نقص عضو، باید به نظر کارشناس پزشکی قانونی و همچنین نظرات حقوقی متخصصان این حوزه مراجعه کرد. نقص عضو می تواند عواقب جبران ناپذیری برای فرد به لحاظ جسمی، روحی و روانی به همراه داشته باشد. با این حال، هیچ چیز نمی تواند جایگزین عضو از دست رفته و سلامت و توانایی سابق فرد شود. بنابراین، پیشگیری از وقوع نقص عضو از طریق رعایت نکات ایمنی و افزایش آگاهی عمومی، از اهمیت بالایی برخوردار است.
