در مراجع قضایی، هنگام رسیدگی به پرونده های حقوقی و کیفری، طرفین دعوی با نام های حقوقی متفاوتی مورد خطاب قرار می گیرند. این نام ها هر یک دارای تعاریف و حقوق حقوقی خاص به خود هستند که کمتر افراد از آن ها و تفاوت میان این تعاریف آگاهی کافی دارند. در این مقاله، قصد داریم به بررسی مشتکی عنه کیست و حقوق قانونی آن بپردازیم. مشتکی عنه، در فرآیند دادرسی کیفری، به شخصی اطلاق می‌شود که علیه وی شکایتی تنظیم و به مراجع قضایی ارائه شده است. به عبارت دیگر، مشتکی عنه همان “متهم” در فرآیند دادرسی است. این شخص تا زمان احراز مسئولیت کیفری توسط دادگاه، متهم محسوب می‌شود و از اصل برائت برخوردار است. قانون، حقوق و تضمینات متعددی را برای مشتکی عنه در نظر گرفته است تا از حقوق و کرامت انسانی وی حمایت شود.
مشتکی عنه کیست؟
مشتکی عنه در اصطلاحات قضایی، شخصی است که شاکی شکایتی را علیه او تنظیم کرده و به دادگاه ارائه داده است. در واقع، مشتکی عنه فردی است که از سوی شاکی به انجام رفتاری مجرمانه متهم شده است. با این حال، صرف اقامه شکایت توسط شاکی به معنای اثبات جرم و مجرم بودن مشتکی عنه نیست. قانون در پی تعقیب مشتکی عنه است و انتظار دارد که شاکی ادعاهای خود را اثبات کند. تا زمانی که جرم از سوی مشتکی عنه به اثبات نرسیده است، وی صرفاً متهم به انجام رفتاری مجرمانه است و نه مجرم. این مسئله از اهمیت بسیاری برخوردار است زیرا تلقی کردن افراد به عنوان مجرم می تواند پیامدهای حقوقی گسترده ای داشته باشد.
بنابراین، تفاوت میان متهم و مشتکی عنه باید مورد توجه قرار گیرد. متهم شخصی است که به انجام جرمی متهم شده است، در حالی که مشتکی عنه فردی است که شاکی علیه او شکایتی را اقامه کرده است. عدم درک این تفاوت می تواند افراد را از جنبه های مختلف درگیر مسائل قضایی کند.
مشتکی عنه چه حقوق قانونی دارد؟
در قسمت قبل دریافتیم که مشتکی عنه کیست، اکنون با حق و حقوق آن آشنا می شویم. در نظام حقوقی ایران، برای حفظ حقوق افراد و تضمین دادرسی عادلانه، مجموعه‌ای از حقوق برای مشتکی عنه در نظر گرفته شده است که از جمله آنها می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- حق سکوت و عدم اقرار: مشتکی عنه در تمام مراحل رسیدگی، حق دارد سکوت اختیار کند و از اقرار به جرم خودداری نماید. هیچ کس نمی‌تواند او را به زور وادار به اقرار کند و هرگونه اقرار اجباری فاقد اعتبار قانونی خواهد بود.
- حق داشتن وکیل: مشتکی عنه حق دارد در تمام مراحل رسیدگی، از وکیل مدافع خود استفاده کند. وکیل وظیفه دارد از حقوق موکل خود دفاع کند، در تحقیقات و جلسات دادرسی حضور داشته باشد و لوایح و استدلالات لازم را ارائه نماید.
- حق دسترسی به پرونده: مشتکی عنه حق دارد به کلیه محتویات پرونده خود، از جمله گزارشات ضابطان دادگستری، نظرات کارشناسی و اظهارات شهود دسترسی داشته باشد. این حق به او کمک می‌کند تا از اتهامات انتسابی علیه خود آگاه شده و برای دفاع از خود به نحو مطلوب آماده شود.
- حق حضور در جلسات دادرسی: مشتکی عنه حق دارد در تمام جلسات دادرسی، اعم از تحقیقات مقدماتی، رسیدگی در دادگاه بدوی و تجدیدنظر حضور داشته باشد. او می‌تواند در این جلسات به اتهامات انتسابی پاسخ دهد، سوالاتی را مطرح کند و از شهود و مطلعین توضیح بخواهد.
- حق تجدید نظرخواهی: مشتکی عنه در صورت نارضایتی از رای صادره، حق دارد به آن تجدید نظر خواهی کند. در مرحله تجدید نظر، پرونده مجدداً در دادگاه تجدیدنظر مورد رسیدگی قرار می‌گیرد و در صورت اثبات مغایرت رای بدوی با قانون یا دلایل و مدارک موجود، رای نقض و پرونده برای رسیدگی مجدد به دادگاه بدوی اعاده می‌گردد.
- برائت: اصل بر برائت است، به این معنی که هر کس بی‌گناه فرض می‌شود تا زمانی که جرم او در دادگاه صالح به اثبات برسد. مشتکی عنه تا زمانی که جرم او به طور قطعی و قانونی به اثبات نرسیده است، مجرم محسوب نمی‌شود و از کلیه حقوق و آزادی‌های خود برخوردار خواهد بود.
- احترام به شخصیت و کرامت انسانی: مشتکی عنه مانند هر فرد دیگری از حقوق بنیادی انسانی مانند احترام به شخصیت و کرامت انسانی برخوردار است. هیچ کس نمی‌تواند او را مورد آزار و اذیت، توهین یا تحقیر قرار دهد و با او رفتار غیرانسانی یا غیرعادلانه داشته باشد.
از نظر قانونی مشتکی عنه چه وظایفی بر عهده دارد؟
به عنوان یکی از مهمترین اشخاص در فرایند رسیدگی به جرم، مشتکی عنه وظایف و حقوق قانونی مهمی بر عهده دارد که در این قسمت به تفصیل به آنها می پردازیم. نخستین وظیفه مشتکی‌عنه حضور در دادگاه و پاسخگویی به اتهامات انتسابی است. قانون به صراحت مشتکی‌عنه را موظف به حضور در جلسات رسیدگی دادگاه کرده است تا بتواند از خود دفاع کرده و به اتهامات وارده پاسخ دهد. عدم حضور مشتکی‌عنه در دادگاه می‌تواند موجبات صدور قرار جلب وی را فراهم آورد.
همچنین مشتکی‌عنه می‌تواند از وکیل مدافع برای دفاع از خود در دادگاه استفاده کند. در این صورت، وکیل مدافع می‌تواند در جلسات دادگاه حاضر شده و از موکل خود دفاع نماید. این امر به تقویت موضع دفاعی مشتکی‌عنه کمک خواهد کرد. علاوه بر این، مشتکی‌عنه می‌تواند مدارک و شواهدی را که به نفع او هستند به دادگاه ارائه دهد. این مدارک می‌توانند شامل اسناد، گواهی‌ها، نظریات کارشناسی و سایر مستندات باشند که بتوانند به برائت او منجر شوند.
بایسته است به این نکته نیز اشاره کرد که مشتکی‌عنه حق دارد سکوت اختیار کرده و به سوالات دادگاه پاسخ ندهد. این حق قانونی به وی اجازه می‌دهد تا در صورت تمایل، از پاسخگویی به سوالات امتناع ورزد. بدیهی است که اعمال این حق نباید موجب استنباط منفی در مورد وی شود. در خصوص تکالیف مشتکی‌عنه، نکته حائز اهمیت دیگر این است که در صورت امتناع وی از حضور در دادگاه، قاضی می‌تواند دستور جلب وی را صادر نماید. این امر بیانگر آن است که مشتکی‌عنه نمی‌تواند به طور دلخواه از حضور در دادگاه خودداری کرده و از پاسخگویی طفره رود.
در مجموع، مشتکی‌عنه در فرایند رسیدگی به جرم دارای وظایف و حقوق قانونی مهمی است که از جمله آنها می‌توان به حضور در دادگاه، ارائه دفاعیات، ارائه مدارک و شواهد و حق سکوت اشاره کرد. این وظایف و حقوق به منظور حفظ حقوق قانونی مشتکی‌عنه و تضمین صحت و عدالت در فرایند رسیدگی به جرم تعیین شده‌اند.
آیا متهم همان مشتکی عنه است؟
مشتکی عنه و متهم دو مفهوم متمایز و متفاوت هستند که هر یک از آنها حقوق و الزامات خاص خود را دارند. همانطور که در ابتدا اشاره شد مشتکی عنه کیست، مشتکی عنه به کسی اطلاق می‌شود که شکایتی علیه او تنظیم شده است، اما هنوز به مرحله اتهام نرسیده است. در حالی که متهم فردی است که پس از تحقیقات و بررسی‌های اولیه، اتهامی به او نسبت داده شده و در مرحله رسیدگی قرار دارد.
مشتکی عنه در مرحله تنظیم شکایت قرار دارد و هنوز به مرحله اتهام نرسیده است. در این مرحله، فرد مورد شکایت به عنوان مشتکی عنه شناخته می‌شود و باید از حقوق و تضمینات قانونی مربوط به این مرحله برخوردار باشد. این حقوق شامل حق دسترسی به پرونده، حق ارائه دفاعیات و مستندات، و حق برخورداری از وکیل در صورت نیاز می‌باشد.
در مقابل، متهم فردی است که پس از انجام تحقیقات و ارزیابی‌های لازم، اتهامی به او نسبت داده شده و در مرحله رسیدگی قضایی قرار دارد. در این مرحله، متهم حقوق و تضمینات قانونی خاصی دارد که شامل حق سکوت، حق داشتن وکیل، حق برخورداری از محاکمه عادلانه و غیره می‌باشد. این حقوق به منظور حفظ کرامت انسانی و تضمین حقوق دفاعی متهم در نظام قضایی پیش‌بینی شده‌اند.
بنابراین، مشتکی عنه و متهم دو مفهوم متمایز هستند که هر یک در مرحله خاصی از فرایند قضایی قرار دارند و حقوق و الزامات قانونی متفاوتی را به همراه دارند. این تمایز مفهومی و حقوقی بسیار اهمیت دارد و باید در طول فرایند رسیدگی به پرونده‌ها مورد توجه قرار گیرد تا از حقوق و کرامت همه افراد درگیر در امر قضایی حمایت شود.
مشتکی عنه در واقع یک مرحله پیش از متهم است و شاکی یا شاکی خصوصی محسوب می‌شود. هنگامی که شکایتی علیه فردی تنظیم می‌شود، در درجه اول این فرد به عنوان مشتکی عنه شناخته می‌شود و باید از حقوق مربوط به این مرحله برخوردار باشد. تا زمانی که تحقیقات و بررسی‌های لازم انجام شده و اتهامی به فرد مورد شکایت نسبت داده شود، او به عنوان متهم در نظر گرفته نمی‌شود.
در صورتی که پس از بررسی‌های صورت گرفته مشخص شود که فرد مورد شکایت (مشتکی عنه) مرتکب جرمی شده است، در این مرحله وی به عنوان متهم شناخته می‌شود و باید از حقوق و تضمینات مربوط به متهم برخوردار باشد. این حقوق شامل حق سکوت، حق داشتن وکیل، حق برخورداری از محاکمه عادلانه و غیره است که به منظور حفظ کرامت انسانی و تضمین حقوق دفاعی متهم در نظام قضایی پیش‌بینی شده‌اند.
احضاریه مشتکی عنه یعنی چه؟ بررسی مهم ترین دلایل احضار متشاکی!
احضاریه مشتکی عنه به ابلاغیه‌ای اطلاق می‌شود که از سوی مقام قضایی برای حضور مشتکی عنه (فردی که علیه او شکایت شده است) در دادسرا یا دادگاه صادر می‌شود. در این ابلاغیه، تاریخ، زمان و مکان حضور مشتکی عنه مشخص می‌گردد. مهمترین دلایل صدور چنین احضاریه‌هایی عبارتند از:
- ادای توضیحات: گاهی مقام قضایی برای روشن شدن برخی جزئیات پرونده، مشتکی عنه را احضار می‌کند تا از وی توضیحات بخواهد.
- مواجهه با متهم: در برخی موارد، برای رودررو کردن مشتکی عنه با متهم و اخذ اظهارات هر دو طرف، آنها را به طور جداگانه یا همزمان احضار می‌کنند.
- انجام تشریفات قضایی: گاهی حضور مشتکی عنه برای انجام برخی تشریفات قضایی مانند معاینه محل جرم یا انگشت‌نگاری ضروری است.
به طور کلی، احضاریه مشتکی عنه ابزاری حقوقی است که به مقام قضایی امکان می‌دهد تا در جهت روشن شدن ابعاد پرونده و اخذ اطلاعات لازم از مشتکی عنه اقدام نماید. این امر در نهایت به تسریع و تسهیل در روند رسیدگی قضایی منجر می‌شود.
اثبات بی گناهی مشتکی عنه چگونه انجام می شود؟
در نظام عدالت کیفری، اثبات بی گناهی مشتکی عنه، یا همان فرد متهم، یک موضوع بسیار مهم و حیاتی است. در متن فوق ذکر شد که مشتکی عنه کیست، مشتکی عنه کسی است که شکایتی علیه وی مطرح شده، اما هنوز اتهامی رسمی از سوی دادیار یا بازپرس به وی وارد نشده است. در بسیاری از موارد، پس از بررسی اولیه پرونده، مقامات قضایی نیاز به احضار مشتکی عنه را نمی بینند.
اگر شاکی نتواند در دادسرا ادله کافی برای محکومیت مشتکی عنه ارائه دهد، شکایت بی اساس تلقی شده و منع قرار تعقیب صادر خواهد شد. در واقع، شاکی باید مدارکی را به دادگاه ارائه دهد که با استناد به آن ها، وقوع رفتار مجرمانه به اثبات برسد. وقتی که شاکی بتواند چنین ادله ای ارائه کند، آن گاه مشتکی عنه ملزم به حضور در دادگاه خواهد بود تا از حقوق خود دفاع کرده و اتهامات وارده را به طور کامل رد کند.
در این راستا، استفاده از خدمات یک وکیل کاردان و مجرب امری ضروری است. وکیل به مشتکی عنه در خصوص حقوق قانونی اش اطلاع خواهد داد و راهکارهای قانونی برای عبور از مشکلات را به طور کامل به وی ارائه می کند. با پیگیری این روش های اصولی است که فرد متشاکی می تواند از خود به طور دقیق دفاع کرده و در نهایت از اتهامات وارده تبرئه گردد.
سخن غایی
در پایان این بحث، بار دیگر از همراهی و همکاری شما عزیزان با سایت از وکیل بپرس قدردانی می کنیم. امیدواریم که مطالب ارائه شده در این سایت توانسته باشد به اندازه کافی به شما در رفع مشکلات حقوقی کمک کند. همانطور که ذکر شد، در ادامه مطالب، تلاش کردیم تا موضوع مشتکی عنه کیست را به طور کامل و جامع برای شما توضیح دهیم. امیدواریم که این توضیحات بتواند سوالات شما را در این خصوص پاسخ دهد. در آخر، از شما دعوت می‌کنیم که نظرات و بازخوردهای خود را در بخش دیدگاه‌ها با دیگران به اشتراک بگذارید. این بازخوردها به ما کمک می‌کند تا بتوانیم محتوای سایت را بهبود بخشیده و به نیازهای شما هر چه بیشتر پاسخ دهیم.
