موضوع جلب ثالث، یکی از مباحث مهم در فرایند دادرسی محسوب میشود که به طرفین دعوا این امکان را میدهد تا در صورت لزوم، شخص یا اشخاص ثالثی را به پرونده ملحق نمایند. این امر میتواند در مواردی که حقوق و منافع اشخاص ثالث با موضوع دعوا گره خورده است یا حضور آنها برای تسهیل رسیدگی و احقاق حق ضروری باشد، کارآمد واقع شود. در ادامه این مقاله، به صورت جامع با مفهوم، انواع، شرایط، مراحل و جزئیات جلب ثالث در نظام حقوقی ایران آشنا خواهید شد. مباحثی همچون جلب ثالث چیست؟ جلب ثالث اصلی و تقویتی، شرایط عمومی و اختصاصی جلب ثالث، مهلتهای قانونی برای طرح دعوای جلب ثالث و امکان یا عدم امکان آن در مراجع مختلف، از جمله مواردی است که در این مقاله به تفصیل مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
جلب ثالث چیست؟
جلب ثالث چیست؟ مفهوم جلب ثالث به این صورت است که گاهی در جریان یک دعوای حقوقی که بین دو طرف خواهان و خوانده در حال رسیدگی است، ممکن است یکی از طرفین یا هر دو، تشخیص دهند که شخص سومی نیز در آن پرونده ذینفع است یا باید در آن دخیل باشد. در این شرایط، طرف یا طرفین میتوانند درخواست کنند که شخص ثالث به عنوان طرف سوم به دعوا ملحق شود.
این فرایند، “جلب ثالث” نامیده میشود. طرفی که درخواست الحاق شخص سوم را مطرح میکند، “جالب ثالث” و شخص سومی که به دعوا ملحق میگردد، “مجلوب ثالث” خوانده میشود. فرد مجلوب ثالث در واقع به عنوان یک خوانده دیگر در کنار خوانده اصلی پرونده محسوب میگردد و میتواند از حقوق یک خوانده برخوردار شود؛ مانند طرح ایراد، دفاع از حقوق خود یا اقامه دعوای متقابل.
این فرایند زمانی انجام میشود که به نظر میرسد وجود یا عدم وجود شخص ثالث در پرونده میتواند بر روند رسیدگی یا نتیجه نهایی آن تأثیرگذار باشد. بنابراین در صورت الحاق، شخص مجلوب ثالث نیز همانند سایر اطراف دعوا حق اظهارنظر و دفاع از مواضع خود را خواهد داشت.
بررسی انواع جلب ثالث
جلب ثالت دو نوع اصلی دارد که اکنون به معرفی هر یک از آنها میپردازیم.
جلب ثالث اصلی یا مستقیم: این نوع جلب ثالث زمانی رخ میدهد که یکی از اصحاب دعوای اصلی، یعنی خواهان یا خوانده، شخص ثالثی را به دعوا فرامیخواند تا در کنار طرف مقابل خود در همان دعوای اصلی، محکوم گردد. به عبارت دیگر، هدف اصلی از این نوع جلب ثالث این است که شخص ثالث نیز همانند خوانده یا خواهان اصلی، نسبت به موضوع دعوای اصلی محکوم شود.
علت و منشأ محکومیت مجلوب ثالث (شخص ثالث جلب شده) میتواند دقیقاً همان خواسته یا موضوع دعوای اصلی باشد، یا اینکه موضوع دیگری باشد که با دعوای اصلی ارتباط و پیوند دارد. اما در هر صورت، نکته حائز اهمیت این است که دلیل محکومیت مجلوب ثالث باید با منشأ دعوای اصلی یکسان یا مرتبط باشد و از یک ریشه و سرچشمه ناشی شده باشد.
در این نوع جلب ثالث، مجلوب ثالث در واقع به عنوان یک خوانده دیگر در کنار خوانده اصلی پرونده محسوب میشود و از حقوق یک خوانده برخوردار است. وی میتواند در برابر دعوای جلب ثالث از خود دفاع کند، ایراداتی را مطرح نماید، دعاوی متقابل علیه خواهان اصلی یا حتی خوانده اصلی اقامه کند و از سایر حقوق یک خوانده در دادرسی بهرهمند گردد.
جلب ثالث تقویتی یا فرعی: در این حالت، هدف اصلی از جلب ثالث، محکومیت مستقیم شخص ثالث جلب شده (مجلوب ثالث) نیست، بلکه جلب وی صرفاً به منظور تقویت موضع و جایگاه جالب ثالث (طرفی که شخص ثالث را جلب کرده است) در دعوای اصلی صورت میگیرد. به بیان دیگر، با محکومیت احتمالی مجلوب ثالث در دعوای فرعی جلب ثالث، امکان پیروزی جالب ثالث در دعوای اصلی افزایش مییابد.
در این نوع جلب ثالث نیز، همچون جلب ثالث اصلی، دعوای فرعی جلب ثالث باید با دعوای اصلی از یک منشأ و ریشه ناشی شده باشد و میان آن دو ارتباط و پیوند وجود داشته باشد. به عبارت دیگر، علت و دلیل وجودی دعوای فرعی جلب ثالث، باید با دعوای اصلی مرتبط و همسان باشد، وگرنه امکان جلب ثالث تقویتی نیز وجود نخواهد داشت.
در جلب ثالث فرعی، مجلوب ثالث در واقع به عنوان یک خوانده در دعوای فرعی جلب ثالث تلقی میشود و میتواند از حقوق یک خوانده در دفاع از خود بهرهمند گردد.
شرایط جلب ثالث چیست؟
برای جلب ثالث تمامی شرایط عمومی اقامه هر دعوای دیگری باید وجود داشته باشد. این شرایط شامل اهلیت طرفین دعوا، وجود نفع و غرض شخصی برای طرف جالب ثالث، و همچنین قانونی و مشروع بودن موضوع دعوا میگردد. به عبارت دقیقتر، شخصی که ثالث را به دعوا فرامیخواند (جالب ثالث) باید خود را نسبت به مجلوب ثالث دارای حقی بداند و برای او منفعت شخصی در این امر متصور باشد.
علاوه بر این، خود شخص مجلوب ثالث نیز باید اهلیت لازم برای طرفیت در دعوا را داشته باشد. به این معنا که وی نباید از افراد فاقد اهلیت حقوقی همچون صغیر یا مجنون باشد. چنانچه موضوع دعوا امری مالی باشد، ثالث باید توانایی تصمیمگیری در امور اقتصادی را نیز دارا باشد و از سفهاء نباشد.
مرحله بعدی پس از احراز شرایط فوق، تنظیم دادخواست جلب ثالث است. دادخواست باید دارای کلیه شرایط و مقررات قانونی باشد که در ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل آمده است. از جمله اینکه باید به زبان فارسی و در برگههای چاپی مخصوص تنظیم شود و حاوی نکاتی نظیر مشخصات کامل طرفین، تعیین خواسته و بهای آن، جهات استحقاق خواهان، تقاضای مشخص از دادگاه، ادله و مدارک اثباتی و امضای خواهان یا اثرانگشت وی در صورت عجز از امضا باشد.
پس از تکمیل کلیه مراحل فوق، دعوای جلب ثالث با ارائه دادخواست به دادگاه صالح آغاز میگردد و پرونده در مراحل بعدی مورد رسیدگی قرار خواهد گرفت.برای طرح دعوای جلب ثالث، علاوه بر شرایط عمومی اقامه هر دعوای دیگر، قانونگذار شروط اختصاصی را نیز مقرر داشته است که باید مورد توجه قرار گیرند. این شرایط در ماده 17 قانون آیین دادرسی مدنی آمده و عبارتند از:
ارتباط و پیوند دعوای جلب ثالث با دعوای اصلی: دعوای جلب ثالث باید با دعوای اصلی که در حال رسیدگی است، مرتبط یا دارای منشأ واحد باشد. به عنوان مثال، اگر دعوای اصلی در خصوص مسائل مربوط به اجاره ملکی باشد، نمیتوان برای ادعای چک بی محل مربوط به معاملات دیگر، ثالثی را جلب نمود؛ زیرا ارتباطی با دعوای اصلی ندارد.
جالب ثالث باید یکی از اصحاب دعوای اصلی باشد: شخصی که ثالث را به دعوا فرامیخواند، باید یکی از طرفین دعوای اصلی یعنی خواهان یا خوانده باشد. این امر برای خواهان یا خوانده فرقی ندارد و هر دو میتوانند در صورت لزوم، اقدام به جلب ثالث نمایند.
دعوای جلب ثالث باید در همان دادگاه رسیدگیکننده به دعوای اصلی اقامه شود: با وجود اینکه معمولا دعاوی باید در دادگاه صالح از لحاظ صلاحیت محلی مطرح گردند، اما به دلیل ویژگی خاص جلب ثالث، دعوای مربوطه در همان دادگاهی رسیدگی میشود که دعوای اصلی در آنجا طرح شده است، حتی اگر از لحاظ صلاحیت محلی مشکلی وجود داشته باشد.
دعوای اصلی باید در جریان رسیدگی باشد: یکی از تفاوتهای مهم جلب ثالث با اعتراض ثالث این است که اعتراض ثالث میتواند حتی پس از سالها از صدور حکم قطعی در دعوای اصلی مطرح شود، اما جلب ثالث صرفا در زمانی امکانپذیر است که دعوای اصلی در مرحله رسیدگی قرار داشته باشد و باید در مهلتهای قانونی صورت پذیرد.
جلب ثالث در مرحله تجدیدنظر
امکان جلب ثالث در مرحله تجدیدنظر وجود دارد و محدودیتی در این خصوص مقرر نشده است. چرا که گاهی ممکن است ضرورت حضور شخص ثالثی در پرونده، در همین مرحله احساس گردد یا دلایل و مستندات جدیدی در این زمینه ظهور کند که ایجاب نماید طرف ذینفع نسبت به جلب ثالث اقدام نماید.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه در مرحله تجدیدنظر، لزوماً جلسه رسیدگی حضوری تشکیل نمیشود، توصیه میگردد دادخواست جلب ثالث همراه با دادخواست تجدیدنظر تقدیم گردد تا جالب ثالث با مشکلات عملی در این خصوص مواجه نشود.
در شورای حل اختلاف جلب ثالث چیست؟
شوراهای حل اختلاف به منظور تسریع در روند رسیدگی به پروندهها و جلوگیری از اطاله دادرسی و هزینههای گزاف آن، تأسیس شدهاند. این مراجع صلاحیت رسیدگی به دعاوی مالی زیر مبلغ معینی (در حال حاضر 200 میلیون تومان)، تخلیه اماکن مسکونی، صدور گواهی انحصار وراثت و موارد مشابه را دارند.
با توجه به اینکه هدف از ایجاد شوراهای حل اختلاف، تسریع در رسیدگی و حذف تشریفات زائد دادرسی است، اصولاً قواعد و آیین دادرسی در این مراجع، سادهتر و فاقد پیچیدگیهای موجود در محاکم عمومی میباشد. از جمله این موارد، میتوان به امکان جلب ثالث در این مراجع اشاره کرد.
به طور کلی، با عنایت به ماهیت و اهداف تأسیس شوراهای حل اختلاف، جلب ثالث در این مراجع امکانپذیر نیست؛ مگر در موارد استثنایی که رعایت این امر، به صلاح دادرسی و احقاق حق تشخیص داده شود. بنابراین، به صورت قاعدهای در شوراهای حل اختلاف، جلب ثالث میسر نیست، هرچند ممکن است در برخی موارد استثنایی و با تشخیص شورا، این امکان فراهم گردد.
در دیوان عالی کشور جلب ثالث چیست؟
دیوان عالی کشور، بالاترین مرجع قضایی در نظام حقوقی ایران است که نقش نظارتی و هدایتگری بر عملکرد سایر محاکم را برعهده دارد. یکی از مهمترین وظایف این مرجع، رسیدگی به آرای صادره از دادگاههای تجدیدنظر و پذیرش یا رد فرجامخواهیهای مطروحه از جانب اشخاص ذینفع است. علاوه بر این، صدور آرای وحدت رویه به منظور ایجاد وحدت رویه قضایی در محاکم نیز از دیگر اختیارات دیوان عالی محسوب میگردد.
در خصوص امکان جلب ثالث در این مرجع، باید گفت که جلب ثالث در دیوان عالی کشور، امری مجاز و قابل انجام است. چرا که هیچ قاعده یا مقررهای، صراحتاً این امر را منع نکرده است. بنابراین، چنانچه رسیدگی در دیوان عالی ایجاب نماید که شخص ثالثی به پرونده ملحق گردد، امکان جلب ثالث برای اصحاب پرونده وجود خواهد داشت.
جلب ثالث در دیوان عدالت اداری
دیوان عدالت اداری، مرجع صالح برای رسیدگی به شکایات و اعتراضات مردم نسبت به آراء، تصمیمات، اقدامات یا مصوبات واحدها و هیأتهای دولتی و شهرداریها است. این مرجع، با هدف احقاق حقوق عامه و جلوگیری از تجاوز و تعدی دستگاههای اجرایی ایجاد شده است.
در این خصوص، ماده 54 قانون دیوان عدالت اداری به صراحت امکان جلب ثالث را پیشبینی کرده است. بر اساس این ماده، هر یک از طرفین دعوا، یعنی شاکی یا طرف شکایت (دستگاه دولتی یا شهرداری)، میتوانند ضمن دادخواست اصلی یا پاسخ کتبی خود، تقاضای جلب شخص حقیقی یا حقوقی ثالث را به دیوان ارائه نمایند. مهلت ارائه این تقاضا برای شاکی، حداکثر 30 روز پس از ثبت دادخواست اصلی خواهد بود.
بنابراین، امکان جلب ثالث در دیوان عدالت اداری به طور صریح در قانون مربوطه پیشبینی شده و هر دو طرف دعوا میتوانند از این امکان قانونی بهرهمند شوند؛ البته با رعایت شرایط و مقررات مصرح در قانون.
مهلت اقامه دعوای جلب ثالث چقدر است؟
در مرحله بدوی، طرفین دعوا باید تا پایان اولین جلسه رسیدگی، درخواست جلب ثالث را مطرح نمایند. سپس حداکثر ظرف 3 روز پس از آن جلسه، دادخواست جلب ثالث را تقدیم دفاتر قضایی کنند.
در مرحله تجدیدنظر، چنانچه جلسه رسیدگی تشکیل نشود، بهتر است تجدیدنظرخواه یا تجدیدنظرخوانده، درخواست جلب ثالث را در لوای دادخواست تجدیدنظر یا لایحه پاسخ ارائه نمایند.
در مرحله واخواهی، واخواه باید دادخواست جلب ثالث را همراه با دادخواست اعتراض به رأی غیابی ثبت کند. اما واخوانده یا معترض علیه، تا پایان اولین جلسه رسیدگی به واخواهی، باید درخواست خود را مطرح نماید و ظرف 3 روز بعد، دادخواست را ثبت نماید.
سخن پایانی
در نهایت، برای مقاله جلب ثالث چیست می توان گفت: یکی از ابزارهای حقوقی مهم در فرایند دادرسی است که میتواند به تحقق بهتر عدالت و احقاق حقوق اشخاص ثالث ذینفع یاری رساند. با این حال، باید توجه داشت که جلب ثالث تابع شرایط و ضوابط خاصی است و نمیتوان به صورت بیضابطه و فارغ از قواعد قانونی از آن بهره جست. لذا رعایت دقیق مقررات و الزامات مربوط به این نهاد، از جمله شرایط عمومی و اختصاصی، مهلتهای تعیین شده و ارتباط موضوعی با دعوای اصلی، از ملزومات جلب ثالث و موفقیت در آن خواهد بود.
