رحم اجاره‌ای یک فرآیند مهم و حیاتی در جوامع مدرن است که برای زوج‌هایی که قادر به بچه‌دار شدن نیستند، این امکان را فراهم می‌کند که رویای داشتن فرزند را به واقعیت تبدیل کنند. این فرصت به آنها اجازه می‌دهد که پدر و مادر شدن را تجربه کنند و خانواده‌های خود را تشکیل دهند. اما بی‌تردید، رحم اجاره‌ای یک موضوع پیچیده است و موجب برخی از نگرانی‌ها و اخلاقیات مورد بحث در جوامع مختلف شده است. برای اطمینان از اینکه ارزش‌های انسانی به چالش نیفتند، لازم است که قوانین و مقررات صحیح و دقیقی تعریف شود و نظارت‌های لازم انجام شود. در این مقاله، به بررسی ابعاد مختلف رحم اجاره ای، از جمله چیستی، چگونگی انجام، احکام شرعی، ملاحظات قانونی، و مسائل اخلاقی و اجتماعی آن خواهیم پرداخت.
منظور از رحم اجاره ای چیست؟
رحم اجاره‌ای، که به آن “مادر جانشین” یا “تولد جایگزین” هم گفته می شود، روشی برای باروری است که در آن زنی (مادر جانشین) با توافق قبلی، جنینی را که از طریق لقاح مصنوعی با اسپرم و تخمک زن و شوهر (یا اسپرم و تخمک اهدایی) به وجود آمده است، در رحم خود حمل می کند و پس از زایمان، نوزاد را به زوج یا فرد متقاضی تحویل می دهد. در این روش، زن و شوهر (متقاضی) که به دلیل مشکلات باروری قادر به بارداری طبیعی نیستند، از طریق رحم اجاره ای صاحب فرزند می شوند. مادر جانشین زنی است که با رضایت کامل و آگاهی از عواقب این کار، جنین را در رحم خود حمل می کند و پس از زایمان، هیچ گونه ادعایی نسبت به نوزاد ندارد.
سابقه رحم اجاره ای به دوران باستان برمی گردد. در متون قدیمی مانند تورات و انجیل نیز به این موضوع اشاره شده است. با پیشرفت علم پزشکی، در قرن بیستم، رحم اجاره ای به روش مدرن امروزی انجام می شود. اولین مورد ثبت شده از تولد موفق با رحم اجاره ای در سال 1978 در آمریکا بود. از آن زمان تاکنون، رحم اجاره ای به عنوان یک روش کمک باروری در بسیاری از کشورها رواج پیدا کرده است.
دلایل استفاده از رحم اجاره ای!
دلایل مختلفی می تواند زوج ها یا افراد را به استفاده از رحم اجاره ای ترغیب کند، دلایل استفاده از رحم اجاره ای برای تولد نوزاد بسیار متنوع و گسترده است. این روش پزشکی پیشرفته به زوج ها با مشکلات باروری امکان می دهد تا رویای خانواده داشتن را به واقعیت تبدیل کنند و تجربه مادر شدن را تجربه کنند. امیدواریم که با رشد بیشتر فناوری های پزشکی، این روش برای بیشتر زوج ها در دسترس قرار بگیرد و زندگی آنها را بهتر کند. در ادامه مطلب برخی دیگر از موارد استفاده از رحم اجاره ای را مورد بررسی قرار میدهیم، از جمله:
- ناتوانی رحم: زمانی که رحم زن به طور کامل یا جزئی عملکرد خود را از دست داده باشد و یا باروری در آن غیرممکن باشد.
- بیماری های خاص: زمانی که بارداری برای سلامتی زن خطرناک باشد.
- همجنسگرایی مردان: زوج های همجنسگرای مرد که تمایل به داشتن فرزند بیولوژیکی خود را دارند.
- زنان مجرد: زنانی که تمایل به داشتن فرزند بدون ازدواج یا رابطه عاطفی دارند.
- سن بالا: بارداری در سنین بالای 35 سال باتوجه به اینکه تخمک گذاری در این سن کاهش پیدا می کند، بسیار دشوار می باشد، به همین دلیل یکی از علت های استفاده از رحم اجاره ای این موضوع نیز می باشد.
- سوابق مشکلات رحمی: برخی از خانم ها به دلیل مشکلات از قبیل خونریزی شدید بعداز بارداری؛ وجود ناهنجاری هایی مانند فیبروم، سندرم ، یا عدم وجود رحم ممکن است مجبور باشند رحم خودرا درآورند همین موضوع باعث می شوند که اگر دوباره بخواهند باردارشوند سراغ رحم اجاره ای بروند.
- اختلال ژنتیکی: در برخی موارد مادر دچار اختلالات ژنتیکی می باشد و در صورت بارداری به نوزاد انتقال پیدا می کند، که در اینصورت بهتر است از رحم اجاره ای استفاده کند.
روش های انجام رحم اجاره ای
به طور کل باید بیان نمود چندین روش انجام رحم اجاره ای در دنیا و جود دارد اولین روش رحم اجاره‌ای سنتی می باشد که در این روش، از تخمک مادر جانشین در کنار اسپرم پدر متقاضی برای لقاح مصنوعی استفاده می شود. در این روش، مادر جانشین هم از نظر ژنتیکی و هم از نظر بیولوژیکی در بارداری نقش دارد.
روش دیگر رحم اجاره‌ای Gestational می باشد، در این روش، از تخمک و اسپرم زن و شوهر متقاضی برای لقاح مصنوعی استفاده می شود و سپس جنین لقاح یافته به رحم مادر جانشین منتقل می شود. در این روش، مادر جانشین فقط از نظر بیولوژیکی در بارداری نقش دارد و از نظر ژنتیکی هیچ ارتباطی با کودک متولد شده ندارد.
علاوه بر این دو روش کلی، انواع دیگری از رحم اجاره‌ای نیز وجود دارد، از جمله:
- رحم اجاره‌ای کامل: در این روش، از تخمک و اسپرم اهدایی برای لقاح مصنوعی استفاده می شود و سپس جنین لقاح یافته به رحم مادر جانشین منتقل می شود. در این روش، هیچ ارتباطی بین ژن های کودک متولد شده و زوج متقاضی وجود ندارد.
- رحم اجاره ای همزمان: در این روش، دو زن به طور همزمان باردار می شوند. یکی از زنان (مادر ژنتیکی) تخمک خود را اهدا می کند و زن دیگر (مادر جانشین) جنین را در رحم خود حمل می کند. این روش برای زوج هایی که زن آنها مشکل در تولید تخمک دارد مناسب است.
- رحم اجاره ای اهدایی: در این روش، زن بدون دریافت هیچ گونه پولی رضایت می دهد تا مادر جانشین شود. این روش برای زوج هایی که از نظر مالی قادر به پرداخت هزینه های رحم اجاره‌ای نیستند مناسب است.
انتخاب نوع رحم اجاره ای به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- وضعیت باروری زن و شوهر: اگر زن مشکل در تولید تخمک داشته باشد، رحم اجاره ای کامل انتخاب مناسب تری است.
- اعتقادات مذهبی: برخی از مراجع شیعه رحم اجاره ای سنتی را جایز می دانند و برخی دیگر آن را حرام می دانند.
- ملاحظات مالی: هزینه های رحم اجاره ای می تواند بسیار بالا باشد و نوع رحم اجاره ای می تواند بر این هزینه ها تاثیر بگذارد.
مراحل انجام رحم اجاره ای!
- مراحل اجاره رحم می تواند پیچیده و پرهزینه باشد. قبل از شروع این فرآیند، باید تمام جوانب امر را به طور کامل بررسی کرد و با متخصصان مربوطه مشورت کرد.. مراحل کلی انجام رحم اجاره ای به شرح زیر است:
- انتخاب مادر جانشین: زوج یا فرد متقاضی باید با توجه به معیارهای خود، مانند سن، سلامت جسمی و روانی، سابقه بارداری، و وضعیت اجتماعی، مادر جانشین مناسب را انتخاب کنند. در بسیاری از کشورها، آژانس های متخصصی در زمینه رحم اجاره ای فعالیت می کنند که می توانند به زوجین در یافتن مادر جانشین مناسب کمک کنند.
- معاینات پزشکی و روانشناسی: زن و شوهر متقاضی و مادر جانشین باید قبل از انجام رحم اجاره‌ای از نظر سلامت جسمی و روانی به طور کامل معاینه شوند. این معاینات شامل آزمایش خون، سونوگرافی، و معاینات روانشناسی می شود. هدف از این معاینات، اطمینان از سلامت زن و شوهر متقاضی و مادر جانشین برای انجام این فرآیند و کاهش خطرات احتمالی است.
- انعقاد قرارداد: زن و شوهر متقاضی و مادر جانشین باید با یکدیگر قرارداد رسمی ببندند که در آن شرایط و تعهدات هر دو طرف مشخص شود. این قرارداد باید به طور کامل و شفاف نوشته شود و همه مسائل مربوط به رحم اجاره ای، از جمله نحوه بارداری، زایمان، نگهداری از کودک، و مسائل مالی را شامل شود.
- لقاح مصنوعی: از طریق روش های مختلف لقاح مصنوعی، مانند لقاح آزمایشگاهی (IVF) یا تلقیح داخل رحمی (IUI)، جنین لقاح یافته به وجود می آید. نوع روش لقاح مصنوعی به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله وضعیت باروری زن و شوهر و نوع رحم اجاره‌ای .
- انتقال جنین: جنین لقاح یافته به رحم مادر جانشین منتقل می شود. این فرآیند توسط متخصص زنان و زایمان و در شرایط استریل انجام می شود.
- بارداری و زایمان: مادر جانشین جنین را در رحم خود حمل می کند و پس از زایمان، نوزاد را به زوج یا فرد متقاضی تحویل می دهد. در طول بارداری، مادر جانشین باید مراقبت های پزشکی لازم را دریافت کند و از نظر تغذیه و سلامت خود دقت کند.
- مراحل قانونی: پس از زایمان، باید مراحل قانونی مربوط به تثبیت نسب کودک متولد شده انجام شود. این مراحل قانونی بسته به قوانین کشور متفاوت است.
قیمت رحم اجاره ای در ایران!
به طور کلی، قیمت رحم اجاره ای در ایران از 400 میلیون تومان شروع می شود و تا 900 میلیون تومان نیز می رسد. قیمت رحم اجاره ای در ایران متغیر است و به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله:
- سن مادر جانشین: به طور کلی، هر چه سن مادر جانشین کمتر باشد، قیمت رحم اجاره ای بیشتر است. زیرا زنان جوان تر از سلامت جسمی و باروری بیشتری برخوردار هستند.
- سابقه بارداری: مادر جانشینی که سابقه بارداری سالم و بدون مشکل داشته باشد، قیمت بالاتری را برای رحم اجاره‌ای خود درخواست می کند.
- تحصیلات و وضعیت اجتماعی: مادر جانشین هایی که تحصیلات بالاتر و وضعیت اجتماعی بهتری دارند، معمولاً قیمت بیشتری برای رحم اجاره ای خود درخواست می کنند.
- نوع رحم اجاره ای: قیمت رحم اجاره ای Gestational (که از تخمک و اسپرم زن و شوهر متقاضی استفاده می شود) معمولاً بیشتر از قیمت رحم اجاره ای سنتی (که از تخمک مادر جانشین استفاده می شود) است.
- محل سکونت: قیمت رحم اجاره ای در شهرهای بزرگ بیشتر از شهرهای کوچک است.
علاوه بر این هزینه ها، هزینه های دیگری نیز وجود دارد، از جمله:
- هزینه های معاینات پزشکی و روانشناسی: این هزینه ها برای زن و شوهر متقاضی و مادر جانشین می باشد.
- هزینه های دارویی: هزینه داروهایی که مادر جانشین در طول بارداری مصرف می کند.
- هزینه های زایمان: هزینه زایمان طبیعی یا سزارین در بیمارستان یا مرکز زایمان.
- هزینه های نگهداری از کودک: در صورتی که مادر جانشین تا مدتی بعد از زایمان از کودک نگهداری کند، باید هزینه این نگهداری نیز به او پرداخت شود.
حکم شرعی رحم اجاره ای!
حکم شرعی رحم اجاره‌ای در بین مراجع عظام شیعه متفاوت است. لازم به ذکر است که در ایران، قوانین مربوط به رحم اجاره ای هنوز به طور کامل تدوین نشده است و در حال حاضر، مرکز نازایی ابن سینا تنها مرکز مجاز برای انجام این روش در ایران است. در هر صورت، قبل از اقدام به رحم اجاره ای، استفتاء از مرجع تقلید خود واجب است. برخی از مراجع، مانند آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله سیستانی، و آیت الله صافی گلپایگانی، رحم اجاره ای را در شرایطی جایز می دانند، از جمله:
- زمانی که زن و شوهر به دلیل مشکلات پزشکی نابارور باشند.
- زن به دلیل بارداری های پرخطر قادر به بارداری مجدد نباشد.
- زوجین تمایل به داشتن فرزندخوانده نداشته باشند.
در این شرایط، نطفه و تخمک باید از زوجین مشروع باشد و مادر جانشین نیز مسلمان، عاقل، بالغ و رشیده باشد و به طور شرعی به عقد موقت زوج درآید. برخی دیگر از مراجع، مانند آیت الله تبریزی و آیت الله فاضل لنکرانی، رحم اجاره ای را به طور مطلق حرام می دانند.
مسائل اخلاقی و اجتماعی رحم اجاره ای!
رحم اجاره ای، به عنوان یک روش نوین در درمان ناباروری، علاوه بر فواید و مزایایی که دارد، مسائل اخلاقی و اجتماعی متعددی را نیز به همراه دارد. در این بخش، به بررسی برخی از این مسائل می پردازیم:
- حقوق مادر جانشین: مادر جانشین باید با آگاهی کامل از عواقب جسمی، روحی، و حقوقی این کار، رضایت خود را به انجام آن اعلام کند. مادر جانشین باید قبل از انجام رحم اجاره ای، از نظر سلامت جسمی و روانی به طور کامل معاینه شود. در صورت بروز هرگونه مشکل جسمی یا روحی برای مادر جانشین در حین یا بعد از بارداری، باید توسط زوج یا فرد متقاضی جبران خسارت شود. زوج یا فرد متقاضی باید از نظر عاطفی از مادر جانشین در طول بارداری و بعد از زایمان حمایت کند.
- حقوق کودک متولد شده: کودک متولد شده از رحم اجاره ای، از نظر قانونی فرزند زوج یا فرد متقاضی محسوب می شود. کودک متولد شده باید در محیطی امن و پر از محبت بزرگ شود و از حقوق عاطفی مانند عشق، توجه، و حمایت برخوردار باشد. در سن مناسب، باید به کودک متولد شده در مورد شرایط تولد خود و نحوه به دنیا آمدنش اطلاع داده شود.
- تاثیرات بر خانواده و جامعه:رحم اجاره‌ای می تواند ساختار سنتی خانواده را تغییر دهد و چالش هایی را برای خانواده ها و جامعه به وجود آورد. این روش می تواند بر ارزش های اجتماعی مانند قداست خانواده، ازدواج، و فرزندآوری تاثیر بگذارد. در برخی موارد، ممکن است از زنان به عنوان مادر جانشین سوء استفاده شود و حقوق آنها نادیده گرفته شود.
- سایر مسائل: در رحم اجاره ای با تخمک اهدایی، نقش پدر بیولوژیکی در تربیت و نگهداری از کودک تا حدی مبهم می شود. رحم اجاره ای می تواند بر روابط عاطفی و زناشویی زوجین تاثیر بگذارد و استرس و تنش هایی را به وجود آورد. رحم اجاره ای می تواند به تجاری شدن باروری و تبدیل شدن آن به یک کالای قابل معامله منجر شود.
سخن غایی
رحم اجاره‌ای، به عنوان یک روش نوین در درمان ناباروری، می تواند امید را به زوج های نابارور برای داشتن فرزند بازگرداند. با این حال، این روش مسائل اخلاقی و اجتماعی متعددی را نیز به همراه دارد که باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد.رحم برای اجاره ای باید به عنوان آخرین راه حل برای درمان ناباروری در نظر گرفته شود. زوج های متقاضی رحم اجاره ای باید قبل از انجام آن، با متخصصان مربوطه مشورت کرده و تمام جوانب امر را به طور کامل بررسی کنند. مادر جانشین باید از نظر جسمی و روانی سالم باشد و از حقوق و امتیازات کافی برخوردار باشد. قوانین مربوط به رحم اجاره ای باید به طور شفاف تدوین شود تا از حقوق همه طرف های درگیر محافظت شود.
