زمانی که هر یک از زوجین به جدایی از یکدیگر میاندیشند، امکان اقدام به سه روش مختلف وجود دارد. در حالت اول، مرد درخواست طلاق میکند؛ در حالت دوم، زن به عنوان متقاضی جدایی عمل میکند. همچنین، در شرایطی هر دو طرف به توافق برای جدایی رسیده و برای طلاق توافقی اقدام میکنند. یکی از سؤالات اساسی که در روند طلاق توافقی به وجود میآید، این است که آیا زن میتواند مهریه خود را در این فرآیند مطالبه کند یا خیر؟ این سؤال از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا در ساختار طلاق توافقی، معمولاً زوجه با بخشیدن قسمتی از مهریهاش، همسر را برای جدایی راضی میکند. در ادامه این مقاله به بررسی دقیقتری در خصوص حق زن برای مطالبه مهریه در طلاق توافقی و روشهای قانونی برای تعیین و مطالبه آن خواهیم پرداخت.
آیا در طلاق توافقی مهریه به زن تعلق میگیرد؟
طلاق توافقی یکی از انواع طلاق است که در آن هر دو طرف زوجین، بنا به تصمیم مشترک، خواهان جدایی از یکدیگر هستند. این نوع طلاق معمولاً با تنظیم یک توافقنامه به ثبت میرسد که شامل مباحثی همچون مهریه، حضانت فرزندان و سایر مسائل مالی و حقوقی است. در این میان، یکی از سوالات اساسی که ممکن است برای زوجین مطرح شود، این است که آیا در طلاق توافقی مهریه به زن تعلق میگیرد و در صورت مثبت بودن پاسخ، روش تعیین و مطالبه آن چگونه خواهد بود.
در پاسخ به این سوال باید گفت که به محض وقوع صحیح عقد نکاح، مرد ملزم به پرداخت مهریه به زوجه میگردد. این الزام، ارتباطی به وضعیت زناشویی یا شرایط طلاق ندارد. به عبارت دیگر، زن نهتنها در طول زندگی مشترک، بلکه حتی در دوران عقد نیز این حق را دارد که مهریهاش را مطالبه کند؛ بنابراین، تعلق مهریه به زن در هر شرایطی برقرار است.
تحلیل حقوقی این موضوع نشان میدهد که اقتضای مالکیت مهریه توسط زن به او این اجازه را میدهد که بدون توجه به نوع جدایی، حقوق قانونی خود را بهطور کامل مطالبه کند. لذا، میتوان با قاطعیت گفت که در طلاق توافقی نیز، زن استحقاق مهریه را دارد و مطابق قانون، به او تعلق میگیرد.
لازم به ذکر است که، هرچند زن در طلاق توافقی حق دارد مهریه خود را مطالبه کند، با این حال، ممکن است زوجین توافق کنند که مقدار مهریه کاهش یابد یا حتی تمام آن بخشیده شود. چنین توافقاتی باید بهصورت رسمی در توافقنامه طلاق لحاظ گردد تا از نظر قانونی مورد قبول واقع شود.
نحوه تعیین مهریه در طلاق توافقی
یکی از مسائل کلیدی در طلاق توافقی، موضوع تعیین مهریه زن است. در این قسمت، به بررسی نحوه تعیین مهریه در طلاق توافقی و جوانب مختلف آن خواهیم پرداخت. به طور کلی، بر اساس قوانین موجود، طلاق توافقی موجب از بین رفتن حق مهریه زن نمیشود و او میتواند همچنان به مطالبه مهریه خود ادامه دهد. بنابراین، زوجینی که مایل به طلاق توافقی هستند، باید در خصوص مهریه توافق نمایند. در این حالت، خود زوجین موظف به مشخص کردن میزان مهریه زن هستند و قاضی دادگاه صرفاً توافق اولیه آنها را در گواهی عدم امکان سازش ثبت میکند. از این رو، تعیین مهریه تنها تحت اختیار طرفین قرار دارد و قاضی در این امر نقشی ندارد.
یکی از نکات مهمی که در این فرآیند مطرح میشود، آیا زن به منظور راضی کردن شوهر برای طلاق، بخشی از مهریه خود را به او میبخشد یا خیر. در این راستا، دو نوع طلاق وجود دارد: طلاق خلع و طلاق مبارات. در طلاق خلع، زن به علت تنفر شدید از شوهر خود، برای راضی کردن وی به طلاق، مالی به او پرداخت میکند. در این حالت، ممکن است زن تمام مهریهاش را به شوهر ببخشد و از این رو عدهای بر این باورند که در طلاق توافقی، مهریه به زن تعلق نمیگیرد. همچنین، مرد ممکن است تنها با بخشی از مهریه راضی به طلاق شود یا به غیر از بخشش مهریه، خواستههای دیگری نیز مطرح کند.
از طرف دیگر، در طلاق مبارات، هر دو طرف از یکدیگر بیزار هستند و به دنبال جدایی هستند. در این نوع طلاق، همینطور که زن باید مقداری از مهریه خود را به شوهر ببخشد، اما تفاوتی که وجود دارد این است که فدیه یا مالی که در طلاق مبارات پرداخت میشود، نمیتواند بیشتر از مجموع مهریه زن باشد. به عبارتی دیگر، زن میتواند چه به اندازه، چه کمتر از مهریه خود، به شوهر پرداختی انجام دهد، زیرا در این حالت، بیزاری از طرف هر دو نفر وجود دارد. در نهایت، نحوه تعیین مهریه در طلاق توافقی به توافق میان طرفین بستگی دارد.
نحوه مطالبه مهریه در طلاق توافقی
زن ممکن است برای جلب رضایت شوهر، بخشی یا تمامی مهریه خود را به عنوان فدیه ببخشد؛ این عمل معمولاً با عبارت “مهرم حلال و جانم آزاد” توصیف میشود. به همین دلیل، سوالی که ممکن است ذهنها را مشغول کند این است که نحوه مطالبه مهریه در طلاق توافقی به چه صورت است؟
ابتداییترین مرحله در این فرآیند، تنظیم توافقنامهای جامع است که در آن کلیه توافقات زوجین در زمینه حضانت فرزندان، نفقه، اجرت المثل، نحله و مهریه زن آمده است. این توافقنامه باید به امضای هر دو طرف برسد و به همراه دادخواست طلاق توافقی به دادگاه ارائه گردد. بدین منظور، زوجین میتوانند به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کنند، متن دادخواست و توافقنامه خود را تسلیم کنند و سپس مراحل بعدی مثل شرکت در جلسات مشاوره را دنبال نمایند. پس از بررسی توافقات، قاضی بر اساس مدارک ارائه شده، گواهی عدم سازش صادر میکند و مرد موظف به پرداخت مهریهای میشود که در توافقنامه ذکر شده است، مگر اینکه همسر تمام یا بخشی از آن را ببخشد.
در صورت عدم پرداخت مهریه توسط شوهر پس از طلاق توافقی، دو حالت ممکن است متصور شود. برای حالت نخست، در صورتی که زوجه چک مربوط به مهریه را از شوهر دریافت کرده باشد، میتواند به یکی از مراجع اجرای ثبت یا دادگاه حقوقی مراجعه کند و پیگیر اجرا و مطالبه وجه چک بهعملآید. در حالت دوم، اگر زوجه چکی بابت مهریه دریافت نکرده باشد، میتواند با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را به مبلغ ذکر شده در گواهی عدم امکان سازش ثبت کند. پس از صدور حکم قطعی، زوجه میتواند مهریه خود را از طریق توقیف اموال شوهر در مرحله اجرای رای دریافت کند.
مهم است که در خصوص نحوه مطالبه مهریه در طلاق توافقی، زوجه در نظر داشته باشد که او حق رجوع از مهریه بخشیده شده را دارد، البته مشروط به آن که در ایام عده طلاق باشد. در چنین حالتی، طلاق توافقی به طلاق رجعی تبدیل میشود و مرد نیز قادر است در مدت عده، به زن رجوع کند و مجدداً زندگی مشترک را آغاز نماید.
شرایط بخشش مهریه در طلاق توافقی
طلاق توافقی به عنوان یکی از اشکال طلاق در حقوق خانواده، با ویژگیهای خاص و شرایط ویژهای همراه است. یکی از نقاط محوری این فرایند، موضوع مهریه و نحوه بخشش آن است. در طلاقهای توافقی، معمولاً مرد تنها در صورت بخشش کامل مهریه از سوی زن، حاضر به طلاق میشود. با این حال، پیچیدگیهایی در این خصوص وجود دارد که نیازمند بررسی دقیقتری است.
در برخی موارد، زن ممکن است به میل خود یا با توافق همسر خود، تمام مهریه را ببخشد. اما این نوع تصمیمگیری برخی از اوقات منجر به پشیمانی میشود. این پشیمانی از بخشش مهریه، در تجربیات مختلف خانمها مشاهده شده است و به همین دلیل قانونگذار شرایط ویژهای را برای این موضوع در نظر گرفته است. بر اساس این شرایط، زن میتواند در مواقع خاص، بر اساس نحوه بخشش مهریه به تصمیم خود رجوع کند.
معمولاً بخشش مهریه با دو اصطلاح «اقرار به وصول» و «هبه مهریه» در دفتر اسناد رسمی به ثبت میرسد. در حالت اقرار به وصول، اگر زن در دفتر به این موضوع اقرار کند که مهریه خود را به هر شکلی دریافت کرده و مرد هیچ مسئولیتی در قبال پرداخت آن ندارد، دیگر امکان رجوع از این بخشش وجود نخواهد داشت. این وضعیت میتواند عواقب جدی برای زن به همراه داشته باشد و او را از دریافت مهریه خود محروم کند.
از سوی دیگر، در خصوص هبه مهریه، شرایط کمی متفاوت است. هبه به معنای بخشش مال به اختیار شخص دیگری است و در این حالت این امکان وجود دارد که زن در آینده از هبهای که انجام داده، منصرف شود. بنابراین، اگر زن سند هبه مهریه را امضا کند، میتواند بر اساس شرایط خاصی به رجوع از بخشش مهریه بپردازد. در اینجا نیز اگر نوع بخشش به عنوان بذل مهریه صورت گیرد، امکان رجوع از آن وجود دارد. اما اگر ابراء مهریه انجام شود، دیگر راهی برای بازگشت نسبت به این عمل باقی نمیماند.
زمان مناسب برای گرفتن مهریه در طلاق توافقی
قبل از اینکه نسبت به مطالبه مهریه تصمیم بگیرید، نیاز است که به توانایی مالی طرف مقابل، یعنی مرد، توجه کنید. این امر به ویژه در مواردی که مرد به دلیل مشکلات مالی دچار اعسار است، بسیار مهم میباشد. اعسار در حقوق ایران به وضعیتی اطلاق میشود که شخص، به سبب عدم دسترسی به اموال خود یا کافی نبودن دارایی، قادر به پرداخت دیون یا هزینههای دادرسی نمیباشد. در چنین شرایطی، اگر مرد به اصطلاح معسر باشد، در واقع شما به نتیجه مطلوبی نخواهید رسید و مطالبه شما به تأخیر خواهد افتاد.
به طور کلی، زمان مناسب برای گرفتن مهریه زمانی است که شرایط مطلوبی برای توافقات میان طرفین محیا باشد. در این رابطه، بهترین رویکرد این است که تمامی مسائل به صورت صادقانه و شفاف مورد بررسی قرار گیرد و توافقهایی که به نفع هر دو طرف باشد، شکل بگیرد. مراجعه به دادگاه بدون توافق، پایین آمدن فرصتهای موفقیت در دریافت مهریه را به دنبال خواهد داشت و ممکن است نتیجهای ایدهآل نداشته باشد.
در نهایت، پیش از اقدام به مطالبه مهریه، بررسی و توافق درباره وضعیت مالی مرد و شرایط مربوط به اعسار او، بسیار ضروری است. این امر نه تنها میتواند از اتلاف وقت و انرژی طرفین جلوگیری کند، بلکه زمینهای را برای یک جدایی مسالمتآمیز فراهم میآورد.
در طلاق توافقی به غیر از مهریه چه چیزی به زن تعلق میگیرد؟
نخستین حق مهمی که به زن در زمان طلاق توافقی تعلق میگیرد، نفقه است. نفقه به معنای تأمین تمامی نیازهای زن از قبیل مسکن، غذا، پوشاک و هزینههای درمانی است. طبق قانون، مرد موظف به تأمین این موارد برای همسر خود است، حتی اگر دوران زندگی مشترک به پایان رسیده باشد. این مساله به ویژه زمانی اهمیت پیدا میکند که زن به دلیل شرایط خاص زندگی یا بیماری نیازمند حمایت مالی است.
حق دیگری که زنان در زمان طلاق میتوانند به آن استناد کنند، اجرت المثل است. در قانون مدنی، زن موظف به انجام هیچگونه کاری در امور خانگی نیست؛ اما به طور معمول با عشق و محبت به اداره منزل میپردازد. در صورتی که طلاق اتفاق بیافتد، زن میتواند اجرت المثل این کارها را از مرد درخواست کند. این حق به عنوان روشی برای جبران زحمات و تلاشهای زنان در امور داخلی خانواده شناخته میشود.
دیگر موضوعی که در این زمینه حائز اهمیت است، نحله میباشد. نحله به معنای مبلغ یا دارایی است که به عنوان بخشی از توافقات طلاق، مرد به همسر خود پرداخت میکند. این مبلغ به عنوان تقدیری از همسر به دلیل زندگی مشترک و زحمات کشیده شده در طول آن دوران تلقی میشود. نحله معمولاً در صورتی به زن تعلق میگیرد که مرد بخواهد به طور خاص برای جبران زحمات همسرش در دوران زندگی، مبلغی را پرداخت نماید.
در کنار موارد بالا، ممکن است دیگر حقوقی که مرد به عنوان شرط ضمن عقد پذیرفته، نیز در نظر گرفته شود. این موارد میتوانند شامل داراییها، مستغلات یا هرگونه بخشش دیگری باشند که مرد موظف به پرداخت آنها بوده و در زمان طلاق به زن تعلق میگیرد.
کلام غایی
در این مقاله، به حقوق زنان در فرآیند طلاق ازجمله مهریه در طلاق توافقی و مواردی که به آنها تعلق میگیرد، اشاره کردیم. در این راستا، گروه حقوقی «از وکیل بپرس» با تیمی مجرب در زمینه دعاوی خانواده آماده است تا به مراجعین محترم خدمات حقوقی ارائه دهد و در این مسیر یاریگر شما باشد. آگاهی از حقوق و پرداختن به مسائل حقوقی به شما این امکان را میدهد که در تصمیمگیریهای خود با اعتماد به نفس بیشتری عمل کنید و در شرایط سخت از حقوق خود دفاع نمایید.
